دو هفته اخیر بسیاری از شهرهای عراق، به ویژه استان‌های جنوبی و مرکزی شاهد اعتراضات گسترده مردمی بوده است. دولت عراق، تظاهرکنندگان را “آشوب‌گر، اغتشاش‌گر و فرصت‌طلب” خواند و هزاران پلیس، سرباز، نیروهای امنیتی و حتا واحدهایی از “گردان طلایی” ضدتروریستی را به مقابله با مردم گسیل کرد. صدها نفر دستگیر شدند. نیروهای سرکوب دولت عراق، به جز شلیک گلوله‌های پلاستیکی و ضرب و شتم مردم، در حداقل دو شهر بصره و سماوا، به سوی جمعیت گلوله‌های جنگی شلیک کردند. طبق منابع گوناگون، صدها تن زخمی و ده‌ها تن کشته شده‌اند. همچنین برای جلوگیری از گسترش اعتراضات، دولت اینترنت را در بسیاری از نقاط کشور محدود یا قطع کرد و “برای جلوگیری از انتشار اطلاعات کذب” دسترسی به شبکه‌های اجتماعی را مسدود کرد.
هزاران معترض روزها در خیابان‌ها، مطالبات خود را فریاد زدند، به مراکز دولتی، دفاتر احزاب و فرودگاه نجف یورش بردند. اعتراضات، سرانجام بسیاری از سیاستمداران و رهبران احزاب را واداشت تا به “برحق” بودن مطالبات مردم اذعان کنند و حیدر عبادی، نخست‌وزیر عراق روز ۲۲ تیر به بصره رفت تا به مردم اختصاص ۳ میلیارد دلار به بهبود خدمات و ایجاد هزاران شغل را وعده دهد. هرچند پس از عزیمت وی، هتل محل اقامتش مورد تهاجم معترضان قرار گرفت، زیرا طی سالیان متمادی گوش مردم از این وعده‌های توخالی که هیچ گاه عملی نشده‌اند، پر است.
در داخل عراق، برخی جریان صدر را متهم می‌کنند که می‌کوشد مطالبات واقعی مردم را به حاشیه براند، زیرا در جریان اعتراضات به مراکز دولتی، دفاتر جریان‌هایی مانند حزب دعوه اسلامی (به ریاست حیدر عبادی)، و جریان‌ها و شبه‌نظامیان نزدیک به ایران، هم‌چون حکمت ملی، سازمان بدر و عصائب اهل حق حمله شد و به آتش کشیده شدند، اما دفاتر جریان مقتدا صدر از حملات مصون ماندند. عبادی نیز با اشاره به “خرابکاری‌ها”، آن‌ها را نتیجه پیگیری “منافع حزبی و گروهی” خواند. منظور وی، مقتدی صدر و ائتلاف “سائرون” بود که در انتخابات ۲۲ اردیبهشت بیش از سایر احزاب و ائتلاف‌ها رأی آورد. انتخاباتی که هنوز نتیجه آن قطعی نشده است و شمارش دستی آرا در برخی نقاط ادامه دارد. برخی معتقدند ایران با قطع برق به نارضایتی مردم دامن زده است، و در صدد ایجاد بی‌ثباتی سیاسی است، زیرا پیش از انتخابات، ولایتی، نماینده خامنه‌ای گفته بود “جمهوری اسلامی نمی‌گذارد عراق به دست کمونیست‌ها و لیبرال‌ها بیفتد” که منظورش ائتلاف سائرون بود. در جریان اعتراضات نیز پوسترهای خمینی و خامنه‌ای پاره شد و شعارهایی علیه جمهوری اسلامی ایران داده شد و ایران، حامی احزاب فاسد و دولت عراق خوانده شد. برخی از نقش عربستان در این اعتراضات می‌گویند و تعدادی نیز اعضای سابق حزب “بعث” را آتش بیار معرکه می‌دانند.
اما حتا اگر جریان‌ها و احزاب مختلف عراق و کشورهای مرتجع منطقه کوشیده باشند از موج نارضایتی مردم سوء استفاده برند، جای تردیدی نیست که اعتراضات از وضعیت مردم برمی‌خیزند. مقاومت و ایستادگی توده‌های معترض، به رغم ضرب و شتم‌ها و کشتن مردم توسط نیروهای مسلح سرکوب رژیم عراق، گواهی‌ست دیگر بر ترکیب نیروهای مردمی در این اعتراضات. مردمی که از وضعیت وخیم زندگی خود به تنگ آمده‌اند.
تظاهرات، ۱۷ تیر، از بصره، سومین شهر بزرگ عراق، در اعتراض به قطع برق و کمبود آب، آغاز شد و سپس به شهرهای دیگر، از جمله نجف، کربلا، ناصریه و عماره و حتا بغداد گسترش یافت. طی اعتراضات، فعالین سیاسی و رهبران قبایل کمیته‌ای موسوم به “هیئت هماهنگی برای تظاهرات و اعتراضات صلح‌آمیز در بصره” تشکیل دادند و ۱۷ خواسته را مطرح کردند. اولین خواسته آنان، در جایی که دمای هوا گاهی به بیش از ۵۰ درجه می‌رسد، تأمین آب و برق بود. خواسته دوم تظاهرات‌کنندگان، اشتغال بود. بیکاری یکی از معضلات سراسری در عراق به ویژه در میان جوانان است که سالانه بین ۴۰۰ هزار تا ۴۲۰ هزار تن از آنان به بازار کار وارد می‌شوند. از آن‌جایی که ۷۰ درصد نفت عراق در استان‌های جنوبی تولید می‌‌شود، یکی از خواسته‌های معترضان به کارگیری نیروهای بومی در صنعت نفت بود. از همین رو بود که بسیاری از معترضان ورودی‌های میدان‌های نفتی را سد کردند. لازم به یادآوری‌ست که طبق آمار دولتی، ۸۰ درصد مردم زیر خط فقر زندگی می‌کنند.
فساد گسترده اقتصادی و اداری حاکم بر احزاب، سران سیاسی و در کل سیستم سیاسی کشور، که آن را “دزدسالاری” می‌نامند، از دیگر عوامل خشم مردم بود. یکی از شعارهای تظاهرات‌کنندگان “پایان دادن به حاکمیت احزاب فاسد” بود. احزابی که به عزل و نصب‌‌های عشیره‌ای و جناحی در مناصب و پست‌های دولتی دست می‌زنند بی آن که عرضه انجام کاری را داشته باشند و درآمد عظیم نفت را با دزدی و چپاول بین خود تقسیم می‌کنند. به گفته مردم، آنان ۱۵ سال است که صدها میلیارد دلار درآمد نفت را حیف و میل می‌کنند. یکی دیگر از راه‌های دزدی، عقد قراردادهایی است که تنها روی کاغذ وجود دارند، بی آن که تأسیسات، پل یا جاده‌ای ساخته شود.
بر یکی از پلاکاردهای تظاهرکنندگان نوشته شده بود: ” روزانه، ۵ / ۲ میلیون بشکه نفت؛ قیمت هر بشکه ۷۰ دلار؛ حاصل ضرب ۵ / ۲ میلیون در ۷۰ مساویست با صفر؛ متأسفم فیثاغورث، ما در بصره زندگی می‌کنیم.”
ائتلاف سائرون با تکیه بر همین کمبودها با وعده خدمات‌رسانی و مبارزه با فساد در انتخابات اخیر، بیش‌ترین تعداد آرا را کسب کرد. هرچند هیچ یک از احزاب سیاسی نزد مردم اعتبار چندانی ندارند. چنان که انتخابات اخیر عراق نشان داد. زیرا از مجموع مردم واجد شرایط، تنها ۵ / ۴۴ درصد در انتخابات شرکت کردند. رقمی که باید علت آن را در بی‌اعتباری احزاب سیاسی نزد مردم جست. زیرا آنان می‌دانند اصلاحات رادیکال در چنین سیستمی مملو از فساد و بی‌لیاقتی دشوار است.
گذشته از آن که اکثریت شیعیان عراق به این حکومت اعتمادی ندارند، فرقه‌گرایی و تبعیض علیه اهل سنت و اقلیت‌های ملی مانند کردها، در سالیان گذشته یکی از علل شورش‌ها و درگیری‌های داخلی بوده است. باید به مجموعه وضعیت مردم عراق، عدم امنیت، بمب‌گذاری‌ها و ترورها را نیز افزود. ماه گذشته داعشیان ۸ مأمور امنیتی را در جاده بغداد – کرکوک به قتل رساندند و دولت نیز در ازای آن ۱۳ زندانی داعشی را اعدام کرد.
گذشته از آن، امروزه این کشور صحنه رقابت‌های دولت‌های خارجی نظیر جمهوری اسلامی و آمریکاست. هم‌اکنون چهار مرکز قدرت رقیب در عراق وجود دارد: دولت، مرجعیت شیعه، قبایل و شبه نظامیان حشد الشعبی. که هر یک می‌کوشد دیگری را تضعیف کند و از میدان به در ببرد و سهم بیش‌تر از قدرت سیاسی و منابع ثروت را نصیب خود کند.
همان‌گونه که قبلا بارها نوشته‌ایم، تا زمانی که در وضعیت زندگی مردم بهبود ملموسی به وجود نیاید، تا زمانی که به سیادت احزاب و نیروهای وابسته به این یا آن کشور مرتجع منطقه یا امپریالیست پایان داده نشود، تا زمانی که فساد در این کشور مهار نگردد، تا زمانی که فرقه‌گرایی و تبعیض بر سیاست این کشور حاکم است، شورش‌ها و درگیری‌های مسلحانه به پایان نخواهند رسید، زیرا با تضعیف طبقه کارگر درطی ۴۰ سال جنگ و بحران، و به عقب رانده شدن مبارزه طبقاتی، این وضعیت زمینه مناسب ظهور و رشد نیروهای ارتجاعی را مهیا می‌کند. همان‌گونه که پیش از ظهور داعش، این کشور شاهد درگیری‌های خونین نیروهای اسلام‌گرای دیگری بوده است. جنگ‌هایی که تنها مرگ و ویرانی و فقر و فلاکت بیش‌تر برای مردم به دنبال خواهد داشت.
اعتراضات اخیر و اعلام بی‌اعتمادی مردم به احزاب موجود با عدم شرکت بیش از نیمی از آنان در انتخابات اخیر، نشانه‌هایی‌ست امیدبخش. در شرایط موجود، توده‌های مردم عراق دو راه در پیش دارند، طرح مطالبات واقعی و به دست گرفتن عرصه مبارزه، بدون توهم به احزاب موجود و به ویژه احزاب اسلام‌گرا، یا انتظار بروز دهشت‌های بیش‌تر در آینده.
متن کامل نشریه کار شماره ۷۸۲ در فرمت پی دی اف
نظرات شما