روز شنبه، ۲۲ خرداد ۹۳ (۱۱ ژوئن ۲۰۱۶)، خبرگزاری‌ها اعلام کردند هزاران تن از مردم فلوجه از اولین مسیر امن در حال گریز از شهرند. گفته می‌شود پیش از این هم گریزگاه‌هایی وجود داشته است، اما این اولین مسیر کاملا امنی‌ست که گشوده شده است. عملیات آزادسازی فلوجه، که در ۵۰ کیلومتری غرب بغداد قرار دارد و یکی از دو پایگاه مهم داعش در شمال عراق به شمار می‌آید، از ۳ خرداد (۲۳ مه) آغاز شده است. به گفته‌ی مقامات عراق، در این عملیات، هزاران نفر از نیروهای ارتش، واحد مبارزه با تروریسم، پلیس و شبه‌نظامیان حشدالشعبی شرکت دارند.
تخمین زده می‌شود از هنگام آغاز این عملیات تاکنون ۲۰ هزار تن از شهر گریخته‌اند. فلوجه در اوایل ۲۰۱۴ به دست نیروهای داعش افتاد. نیروهای دولتی از اواخر دسامبر ۲۰۱۵، با بستن راه‌های ارتباطی، شهر را در محاصره گرفتند. در اواخر مارس، یک منبع پزشکی در فلوجه گفته بود، بر اثر این محاصره، در شهر به هیچ قیمتی نمی‌توان غذا تهیه کرد و روزانه کودکانی به بیمارستان آورده می‌شوند که از سوءتغذیه در رنج‌اند. بنا به گزارشات گریخته‌گان از شهر، مردم با خوردن نان تهیه شده از آرد هسته خرما، خرماهایی که به گفته آنان حتا برای حیوانات هم مناسب نیست و سوپی که از علف‌های خودرو تهیه می‌کردند، تغذیه می‌کنند.
روز شنبه ۱۱ ژوئن (۲۲ خرداد)، حیدرالعبادی، نخست‌وزیر عراق و سلیم الجبوری، رئیس مجلس این کشور، آزادی فلوجه را نزدیک دانسته و خواهان “دوری از اقداماتی” شدند که “به تضعیف عملیات آزادسازی فلوجه منجر می‌شود”.
۲ روز پیش از طرح این درخواست، یعنی روز پنجشنبه ۹ ژوئن ۲۰۱۶ (۲۰ خرداد ۹۵)، دیده‌بان حقوق بشر، اعلام کرده بود، از زمان آغاز عملیات، گزارشات موثقی درباره جنایات جنگی نیروهای نظامی و شبه‌نظامی و امنیتی عراق علیه شهروندان غیرنظامی، دریافت کرده است. این سازمان خواستار تحقیق دولت عراق درباره این وقایع شده بود.
این نخستین بار در ماه‌های اخیر نیست که سازمان دیده‌بان حقوق بشر نسبت به ارتکاب جنایات جنگی هشدار می‌دهد. این سازمان اشاره می‌کند در ۲۴ مارس شاهد ویدئویی بوده است که در آن یکی از فرماندهان نیروهای شبه نظامی، در اتاقی به نیروهای زیردست خود، می‌گوید: “فلوجه از سال ۲۰۰۴ پایگاه تروریسم است و دیگر هیچ شهروند یا مسلمان واقعی در این شهر وجود ندارد.” تاریخ بارگذاری ویدئو، ۲۳ مارس است و آرم “ابوالفضل‌العباس” یکی از گردان‌های “عصائب الحق” را بر خود دارد. “عصائب‌الحق” یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های شبه نظامی شیعه در عراق و سوریه و اکنون از گروه‌های عضو “حشداالشعبی” یا “بسیج عراق” است.
این در حالی‌ست که به تخمین سازمان ملل، پیش از آغاز عملیات، هنوز ۵۰ هزار غیر نظامی از جمله ۲۰ هزار کودک در این شهر زندگی می‌کردند.
در ۲۷ مه، فعالین عراقی دو کلیپ را در اختیار این سازمان گذاشتند. در یکی از این کلیپ‌ها، که در حومه فلوجه در روزهای پیش از آن فیلمبرداری شده، دیده می‌شود که دو کامیون اجسادی را که با طناب به آن‌ها بسته شده، به روی زمین می‌کشند. رانندگان این کامیون‌ها، لباس‌های نظامی و غیرنظامی بر تن داشتند. در فیلم دوم، مردانی مسلحی دیده می‌شوند که کنار توده‌ای از اجساد ایستاده‌اند. در فیلم دیگری به تاریخ ۳ ژوئن، ۳ مرد با یونیفورم‌های نظامی دیده می‌شوند که حداقل ۹ نفر را روی زمین‌خوابانده و آن‌ها را به جرم همدستی با داعش با چماق مورد ضرب و شتم قرار می‌دهند.
طبق گزارشات و ویدئوهای منتشره، پلیس و حشدالشعبی، دست کم ۱۷ تن را اعدام کرده‌اند. برخی از غیر نظامیان تا سرحد مرگ مورد ضرب و شتم و شکنجه قرار گرفته‌اند. برخی از آن‌ها در منطقه الصقلاویه با طناب به خودروها بسته شده و روی زمین کشیده شده‌اند. در یک ویدئو، دیده می‌شود نیروهای حشدالشعبی یا “بسیج عراق” دست و پای یک شهروند عراقی را بسته و او را آویزان کرده و سپس به آتش کشیده‌اند.
در ۴ ژوئن سال جاری، در خبرها آمده بود که بر اثر حمله نیروهای حشدالشعبی به مناطق مسکونی واقع در شمال شهر فلوجه، ۳۱ غیر نظامی از جمله زنان و کودکان کشته و ۲۷ نفر زخمی شده‌اند.
یکی از مسئولان شورای استان انبار در مصاحبه‌ای گفته است در نبرد نیروهای دولتی با داعش در حومه صقلاویه، واقع در ۷ کیلومتری شمال غربی فلوجه، چند صد نفر غیرنظامی دستگیر شدند و بعد از آزادی در آن‌ها آثار شکنجه دیده می‌شود. در این میان ۵ نفر از آنان بر اثر شکنجه‌جان خود را از دست داده‌اند. اما، به گفته یکی از این زندانیان، “بسیج عراق” روی هم رفته ۱۷۰۰ نفر را دستگیر کرده که ۶۰۵ نفر از آنان آزاد شده‌اند تا مداوا شوند.
در ماه‌های گذشته و از هنگام آغاز عملیات آزادسازی شهر فلوجه، سازمان دیده‌بان حقوق بشر، گزارشات متعددی از اعدام‌های صحرایی، ضرب و شتم غیر نظامیان، آدم‌ربایی و مثله کردن اجساد توسط نیروهای دولتی و شبه‌نظامیان دریافت کرده است.
العبادی در مصاحبه‌ای با تلویزیون عراق در ۴ ژوئن گفت: “می‌دانم که اشتباهاتی انجام شده است، اما هیچ یک سیستماتیک نبوده و ما هیچ یک را لاپوشانی نخواهیم کرد.”
گزارش سازمان دیده‌بان حقوق بشر، شاید آخرین گزارش منتشره باشد، اما اولین آن نیست. سال‌هاست که گزارشات متعددی درباره جنایات جنگی نیروهای داعش و در کنار آن، نیروهای نظامی و شبه نظامی عراق از سوی نهادهای گوناگون منتشر می‌شود. گزارشاتی شامل موارد متعدد و گسترده اعدام‌های صحرایی، شکنجه، آدم‌ربایی، استفاده از کودک سربازان، ویرانی ساختمان‌ها، حملات کور و ممانعت از گریز مردم از مناطق جنگی.
در ۱۸ مارس ۲۰۱۶ (۱۷ اسفند ۹۵)، سازمان دیده‌بان حقوق بشر گزارش داد که نیروهای امنیتی عراق به همراه حشدالشعبی در سال ۲۰۱۴، پس از عقب راندن داعش از شهر آمرلی در استان شمالی صلاح‌الدین، چندین روستا را که اکثریت جمعیت آن، سنی مذهب بودند، غارت و ویران کردند. در این میان دو روستا با مواد منفجره کاملا ویران شده‌اند. تصاویر ماهواره‌ای ویرانی ۳۰ روستا را تأیید می‌کنند. علاوه بر آن گزارشات متعددی مبنی بر آدم‌ربایی، اعدام، یا ویرانی‌سازی گسترده، توسط نیروهای شبه‌نظامی در اطراف آمرلی در اواخر ۲۰۱۴، یا اطراف تکریت در مارس و آوریل ۲۰۱۵ منتشر شده است.
ابو عامر، شهروند ۳۳ ساله و دارای دو فرزند، یکی از گریخته‌گان، در نوامبر ۲۰۱۴ در مصاحبه‌ای می‌گوید: “شیعه و سنی در این روستا در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند. وقتی داعش کنترل روستا را به دست گرفت، خانه‌های شیعه‌ها را سوزاند. وقتی شبه نظامیان شیعی نیروهای داعش را بیرون راندند، خانه‌های سنی‌ها را به آتش کشیدند.”
به گفته مقامات امنیتی عراق و یکی از اعضای شورای استان و رهبران قبایل، حداقل ۷۱۸ سنی در استان صلاح‌الدین توسط نیروهای شبه‌نظامی شیعه از آوریل ۲۰۱۵ تا دسامبر ۲۰۱۵ ربوده شده‌اند. از میان آنان، تنها ۲۸۹ نفر، اکثرا پس از پرداخت سربها (باج)، آزاد شده‌اند.
گزارش‌گری در سایت “دمکراسی باز” به تاریخ ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۴ (۸ مهر ۱۳۹۳) می‌نویسد من با بیش از ۴۰ تن از اهالی لطیفیه، شهری در نزدیکی “کمربند بغداد” مصاحبه کردم. آن‌ها می‌گویند این شهر در حدود ۲۰۰ هزار نفر جمعیت داشت که طی ماه‌های گذشته به ۵۰ هزار نفر رسیده است. ساکنان این شهر اکثرا سنی هستند، با جمعیت شیعه چشمگیری. شهروندان این شهر می‌گویند شبه‌نظامیان شیعی از اوایل ماه ژوئن (اواسط خرداد) این منطقه را با بولدوزر و مواد منفجره، با حملات متعدد به سنی‌ها و اموال آنان، ویران کرده‌اند، آن هم در شرایطی که هیچ درگیری و جنگی در شهر وجود ندارد.
بنا به همین گزارش که در سایت “دیده‌بان حقوق بشر” نیز بازتاب یافته است، در ۱۱ ژوئن ۲۰۱۴ (۲۱ خرداد ۹۳)، شبه‌نظامیان شیعی ۱۳۷ نفر را در بازاری در لطیفیه بازداشت کردند. پلیس اجساد ۳۰ نفر را یافت، اما از سرنوشت سایر بازداشت‌شدگان اطلاعی در دست نیست.
در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۴، (۲۲ مهر ۹۳)، سازمان عفو بین‌الملل، گروه‌های مسلح در عراق را به ارتکاب جنایات جنگی و انتقام‌جویی از سنی‌ها متهم کرد. طبق گزارش این سازمان، در برخی از نقاط شهرهای بغداد، کرکوک و سامرا، اجسادی با دست‌های بسته پیدا شده که با شلیک گلوله به قتل رسیده‌اند. در آن زمان، مسئول بخش بحران سازمان عفو بین‌الملل ضمن انتقاد از دولت عراق خواست از آنان در نبرد علیه داعش استفاده نکند. وی در آن زمان هشدار داد که استفاده از نیروهای شبه‌نظامی شیعه برای سرکوب سنی‌ها، کشور را به سوی یک جنگ مذهبی سوق می‌دهد.
باز در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۴ (۲۱ آبان ۹۳) این سازمان گزارش داد نیروهای شبه‌نظامی شیعه شهروندان سنی بسیاری را در ماه‌های اخیر ربوده و کشته‌اند. این سازمان از قدرت‌گیری این گروه‌ها ابراز نگرانی کرد و اعلام کرد که حیدر العبادی نخست‌وزیر وقت، با حمایت از این گروه‌ها، در واقع آتش دور جدید و خطرناکی از بی‌قانونی و درگیری‌های فرقه‌ای را برمی‌افروزد.
این نیرو با چنین پرونده‌ی سیاهی از جنایت، حشدالشعبی، یا “بسیج عراق” نام دارد که در کنار ارتش عراق به ظاهر برای مبارزه با داعش سازماندهی شده است. “بسیج عراق” متشکل از حدود ۴۰ گروه است که عمدتا شیعه‌اند، اما گفته می شود گروه‌های سنی مذهب و مسیحی و ایزدی نیز در آن حضور دارند. زمان تشکیل آن به سال ۲۰۱۴ پس از فتوای سیستانی به دنبال تصرف موصل توسط داعش برمی‌گردد. رئیس شورای بسیج عراق، عقیل حسینی، آن را ادامه بسیج ایران توصیف می‌کند و نوری مالکی، نخست وزیر آن زمان عراق، تأیید کرد که در ساختار بسیج عراق از بسیج ایران الگو گرفته شده است. یکی از نیروهای تشکیل‌دهنده “بسیج عراق، “سرایاالخراسانی” است که آشکارا نسبت به خامنه‌ای ابراز وفاداری می‌کند و حتا آرم آن شباهت بی‌سابقه‌ای با آرم سپاه پاسداران دارد. یکی از اولین گروه‌های شبه‌نظامی که تشکیل شد، “سپاه مهدی” بود که رهبر آن “مقتداالصدر” بود که گفته می‌شود اعضای آن در سال ۲۰۰۶ به شصت هزار نفر می‌رسید. بعدها این گروه خود را منحل کرد و جای آن را “سرایاء السلام” گرفت و تعدادی از اعضای این گروه با کمک سپاه پاسداران در جنگ داخلی سوریه به نفع رژیم بشار اسد به جنگ با داعش پرداختند و اکنون نیز در چندین عملیات بازپس‌گیری مناطق مختلف از داعش در عراق شرکت داشته و دارد.
العبادی اکنون مدعی‌ست “اشتباهاتی رخ داده، اما، سیستماتیک” نیستند، اما با وجود گزارشات متعدد درباره‌ی جنایات این نیروهای شبه‌نظامی، در سپتامبر ۲۰۱۵، حشدالشعبی را به عنوان بخشی از نیروهای حکومت، و تحت نظر وزارت کشور، به رسمیت شناخت و به آنان و جنایات‌شان مشروعیت بخشید.
البته مقامات عراق، هر بار با انتشار گزارشات هولناک درباره جنایات نیروهای شبه‌نظامی، به ناچار این اقدامات را محکوم کرده و وعده‌ی تحقیق داده‌اند. حیدرالعبادی نیز اخیراً این اقدامات را محکوم کرده، وعده داده است: “عاملان این جنایات مجازات” شوند. اما تاکنون نه کسی محاکمه شده است و نه مسئولی بازداشت.
به گفته‌ی یکی از پژوهشگران ارشد خاورمیانه و شمال آفریقای سازمان دیده‌بان حقوق بشر، در اواخر مه ۲۰۱۶، هنگامی که از العبادی علت پرسیده شد، پاسخ داد: “می‌خواهید شاهد جنگ این نیروهای شبه‌نظامی در خیابان‌های بغداد باشید؟”
مقامات عراقی مدعی‌اند این نیرو برای مبارزه با داعش تشکیل شده و بدون وجود گروه‌های شبه‌نظامی، داعش پیشروی‌های بیش‌تری می‌کرد. باید گفت، بسیاری از گروه‌های تشکیل‌دهنده، این نیرو، شبه‌نظامیان شیعی هستند که یا مستقیما به ایران وابسته‌اند یا از ایران کمک‌های مالی، تسلیحاتی و آموزش نظامی دریافت می‌کنند و زمان تشکیل آنان به پیدایش داعش بازنمی‌گردد.
ده سال پیش، در اول آگوست ۲۰۰۶، یک خبرنگار مستقل عراقی، غیث عبدالاحد، در ۱ آگوست ۲۰۰۶ در مصاحبه‌ای با “دمکراسی باز” گفته بود: “اکنون آمریکایی‌ها فقط کنترل ۲۰ متر اطراف “هاموی” (نوعی خودروی نظامی) را در دست دارند. به زودی شاهد وضعیتی خواهیم بود که آمریکایی‌ها، شیعه‌ها را حامیان خود خواهند دانست. همین الان شیعه‌ها خیلی نیرومندند.”
در اواخر سال ۲۰۰۵ بود که سربازان آمریکایی در حمله به یک ساختمان پلیس در بغداد، ۱۶۸ زندانی را در شرایط وحشتناکی یافتند. این زندان توسط فرماندهان “سپاه بدر” اداره می‌شد که در آن زمان یک سازمان غیررسمی وابسته به وزارت کشور عراق بود. سپاه بدر سال‌ها در ایران در تبعید به سر می‌برد. سازمان مادر آن، شورای عالی انقلاب اسلامی در عراق، نیرومندترین نیروی سیاسی شیعه در عراق بود. اندکی پس از تجاوز نظامی آمریکا، سپاه بدر که از اوایل دهه ۸۰ میلادی در ایران آموزش نظامی می‌دید، به عراق وارد شد. پس از انتخابات سال ۲۰۰۵، با پیروزی احزاب شیعی، بدر و شورای عالی انقلاب اسلامی عراق کنترل وزارت کشور را به دست گرفتند و سفارت آمریکا نیز از آنان آشکارا حمایت کرد. امری که بعدها جیمز جفری، از دیپلمات‌های برجسته آمریکایی در آن زمان و بعدها سفیر آمریکا در عراق از آن ابراز پشیمانی کرد.
گفته می‌شود، در آن زمان دولت عراق، تحت فشار آمریکا، مجبور شد دستور تحقیق در این باره را صادر کند. مدتی بعد، نیروهای آمریکایی خود به تحقیق در این باره پرداختند. تحقیقات انجام شدند. گزارشاتی تهیه شدند. اما هیچ یک از این دو گزارش منتشر نشدند. در آن زمان نیز نه کسی محاکمه شد و نه مسئولی بازداشت.
پس از تجاوز نظامی آمریکا، هم‌پای تجاوز و مداخله نظامی و سیاسی کشورهای خارجی، خواه کشورهای امپریالیست غرب، خواه دولت‌های مرتجع منطقه در اوضاع داخلی عراق، رشد فقر و بیکاری گسترده و ویرانی کشور، نارضایتی شدیدی در میان مردم به وجود آورده است. کابینه‌های متعدد و سران سیاسی عراق نیز که از هنگام سرنگونی صدام، به قدرت رسیده‌اند، سراپا آغشته به فساد با پیشبرد سیاست‌های تبعیض‌گرانه‌ی مذهبی و ملی بر این نارضایتی دامن زدند. در نتیجه، بسیاری از مردم ناآگاه به سوی یکی از فرقه‌ها و گروه‌های شبه‌نظامی سنی یا شیعه جلب شده‌اند. سالانه اجساد زیادی در سراسر کشور یافت می‌شوند. اجساد افرادی که دستان‌شان بسته شده و با گلوله به قتل رسیده‌اند. زندان‌های مخفی متعددی برپا شده است که گاهی خبر یکی از آن‌ها به گوش افکار عمومی می‌رسد. با پخش گزارشات، عده‌ای خواهان تحقیق می‌شوند.
اکنون سازمان‌های متعدد، از جمله عفو بین‌الملل، دیده‌بان حقوق بشر و حتا بارزانی و مقامات آمریکایی نسبت به احتمال آغاز دور جدیدی از جنگ‌های مذهبی و فرقه‌ای در عراق هشدار می‌دهند. اما اگر آنان خود را به نادانی زده‌اند و نسبت به “احتمال آغاز دور جدیدی از جنگ‌های مذهبی و فرقه‌ای در عراق” هشدار می‌دهند، مردم عراق روزانه به قیمت جان و مال خود و خانواده‌های‌شان دریافته‌اند این جنگ مدت‌های مدیدی‌ست که آغاز شده است. در یک سوی این جنگ، داعش قرار دارد و در سوی دیگر آن فرقه‌ها و نیروهای شبه‌نظامی شیعه با همدستی نیروهای امنیتی، پلیس و ارتش عراق.
در سالیان گذشته، در رسانه‌ها گزارشات بسیاری از جنایات داعش علیه شهروندان عراقی منتشر شده است. در همین عملیات اخیر، نیز اخبار جنایات داعش کم نیستند. استفاده از مردم بی‌دفاع به عنوان سپر انسانی؛ به گلوله بستن مردمی که می‌خواستند با گریز از شهر، جان خود را از مهلکه به در برند؛ سوءاستفاده از کودکان در جنگ. کشف گورهای دسته‌جمعی؛ به اسارت بردن زنان و فروش آنان در بازارهای برده‌داری. اما روی دیگر سکه، این جنایات که در رسانه‌ها کم‌تر منتشر می‌شوند، جنایات نیروهای همتای آنان، یعنی شبه‌نظامیان شیعه است.
هر دو بنیادگرای اسلامی؛ هر دو به یک اندازه ارتجاعی؛ هر دو به یک اندازه وحشی و ضد مردمی؛ یکی به نام “دولت اسلامی” جنایت می‌کند، دیگری به نام “دولت عراق”.
و پشت این فرقه‌ها و گروه‌ها، دولت‌های مرتجع منطقه. جانب یکی را جمهوری اسلامی می‌گیرد و جانب دیگری را عربستان و ترکیه و سایر دولت‌های اسلامی منطقه. این یکی را جمهوری اسلامی تقویت و تغذیه مالی و تسلیحاتی و نظامی می‌کند، آن دیگری را عربستان و همدستان آن. شاید تشریح شیوه کار و عمق وحشی‌گری این نیروها برای مردم ایران ضرورتی نداشته باشد، زیرا خود نزدیک به ۳۸ سال است که با این جنایات این رژیم علیه مردم کشور خود آشنایند.
نظرات شما