دور هفتم مذاکرات اجرای برجام پس از شش ماه توقف، مجددا در هشتم آذر ماه ۱۴۰۰ میان جمهوری اسلامی و پنج کشور آلمان، انگلیس، فرانسه، چین و روسیه موسوم به گروه ۱+۴ شروع شد. در این دور از مذاکرات احیای برجام، طرفین پس از چند روز مذاکره، بدون حصول کمترین دستاوردی راهی کشورهای خود شدند و پس از یک هفته رایزنی با مقامات بالادستی اوایل هفته گذشته برای ادامه مذاکرات به وین باز گشتند. در این دور از مذاکرات، شکاف و فاصله میان طرفین نزاع آنچنان عمیق و پر رنگ بود که طی پنج روز به رغم حضور همه هیئت های مذاکره کننده در وین، هیچ نشست مشترکی میان هیات های نمایندگی ایران و کشورهای ۱+۴ برگزار نشد. تنها اتفاقات صورت گرفته طی یک هفته گذشته فقط رایزنی علی باقری با هیئت نمایندگان چین و روسیه برای جلب موافقت این دو کشور با مطالبات جمهوری اسلامی بود که آنهم هیچ نتایج محسوسی برای ایران در بر نداشت.
علی باقری پس از دیدارهای دوجانبه با چین و روسیه، یک نشست دوجانبه هم با انریکه مورا، هماهنگ کننده اتحادیه اروپا در مذاکرات احیای برجام داشت. باقری روز جمعه ۲۶ آذر (۱۷ دسامبر) طی توئیتی در مورد نتایج دیدارهای دوجانبه خود نوشت: “پس از رایزنی ها با دیگر هیات ها، بعد از ظهر روز گذشته من و انریکه مورا برای ارزیابی وضعیت و بحث در باره مسیر پیش رو دیدار کردیم. این هفته پیشرفت خوبی داشتیم. امروز کمیسیون مشترک خواهیم داشت و بعد از یک وقفه چند روزه، مذاکرات را ادامه خواهیم داد”. به رغم اظهار نظر خوشبینانه علی باقری کنی از روند مذاکرات در هفته گذشته، طرف های دیگر اما روند کار را ناامید کننده اعلام کردند و نسبت به “فروپاشی برجام” هشدار دادند.
پافشاری جمهوری اسلامی بر موضوعاتی از قبیل رفع کامل تمامی تحریم ها از طرف آمریکا و اصرار بر اینکه توافقات شش دور پشین فاقد اعتبار بوده و دور جدید مذاکرات باید بر مبنای دو سند ارائه شده از طرف تیم جدید شروع شود، ادامه روند مذاکرات در وین را برای همه طرف های درگیر بسیار سخت و پیچیده کرده است. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا پیش از این با توجه به مواضع جدید جمهوری اسلامی در مذاکرات وین گفته بود: “آنچه تا کنون دیده ایم، این است که ایران با پیش گرفتن مواضع کاملا تازه ای که با بازگشت به برجام مغایرت دارد، زمان با ارزشی را از دست می دهد. در این ساعت و در این روز، ما همچنان رویکرد دیپلماسی را دنبال می کنیم، زیرا این رویکرد هم اکنون بهترین گزینه است اما در عین حال فعالانه با متحدان و شرکای خود بر سر جایگزین ها بحث می کنیم”. علاوه بر آمریکا، نمایندگان دائم انگلیس، آلمان و فرانسه در سازمان ملل نیز روز سه شنبه ۲۳ آذر، در بیانیه مشترکی که توسط سفیر فرانسه در مقر سازمان ملل قرائت شد، با انتقاد از مواضع هسته ای ایران در مذاکرات وین، هشدار دادند که جمهوری اسلامی و قدرت های بزرگ به سرعت در حال رسیدن به پایان راه توافق برجام هستند. در بیانیه نمایندگان تروئیکای اروپا آمده است: “تا این لحظه هنوز نتوانسته ایم به مذاکرات واقعی بپردازیم…زمان رو به اتمام است و بدون پیشرفت مطلوب و با توجه به پیشبرد سریع برنامه هسته ای ایران، برجام به زودی به پوسته ای خالی تبدیل خواهد شد”. امضا کنندگان بیانیه همچنین یادآور شدند: “اکنون درهای دیپلماتیک برای ایران جهت انجام یک توافق کاملا باز است. ایران باید بین فروپاشی برجام و یک توافق منصفانه و جامع به نفع مردم و ملت ایران یکی را انتخاب کند”.
در این میان، چین و روسیه نیز از مواضع تهاجمی و حداکثری جمهوری اسلامی راضی نبوده و تا کنون هیچ اقدامی به نفع ایران انجام نداده اند. به رغم تلاش های علی باقری برای جلب نظرات چین و روسیه جهت پشتیبانی از مواضع ایران، چین در سکوتی مطلق فرو رفته و اولیانوف، نماینده روسیه نیز با تاکید بر اینکه مبنای ادامه کاری مذاکرات کنونی باید همان پیش نویس شش دوره قبل باشد، به نوعی از مواضع تند و حداکثری جمهوری اسلامی فاصله گرفته است.
تا اینجای کار به رغم شکاف عمیقی که میان طرفین مذاکره وجود دارد، عدم پیشرفت مذاکرات، صرفا به مطالبات حداکثری جمهوری اسلامی و عدم قبول این مطالبات از طرف آمریکا و گروه کشورهای ۱+۴ خلاصه نمی شود. علاوه بر موانع یاد شده، آنچه دور هفتم مذاکرات احیای برجام را کمی پیچیده تر و ادامه کاری آن را در هاله ای از شکست و ابهام فرو برده است، عدم همکاری جمهوری اسلامی با آژانس بین المللی اتمی است. رافائل گروسی، دبیر کل آژانس بین المللی هسته ای، روز پنجشنبه ۲۵ آذر طی مصاحبه با العربیه در باره عدم پایبندی جمهوری اسلامی به توافقات صورت گرفته با آژانس گفت: “مذاکرات برجام در وین بدون نظارت آژانس بر برنامه های اتمی ایران به نتیجه نمی رسد. حکومت ایران فعالیت های هسته ای خود را گسترش داده و از خطوط قرمز عبور کرده است…آژانس می خواهد بداند که جمهوری اسلامی هر گرم از اورانیوم غنی شده اش را در کجا پنهان می کند”.
بن بست کنونی دور هفتم مذاکرات احیای برجام و بی حاصلی آن طی بیست روز گذشته، از آنجا شروع شد که جمهوری اسلامی با اتکاء بر پیشرفت های هسته ای خود، با یک رویکرد تهاجمی و درخواست مطالبات حداکثری به وین بازگشت. جمهوری اسلامی بر این باور بود و یا دست کم اینگونه فکر می کرد که با اتکاء بر پیشرفت های هسته‌ای طی دو سال گذشته، دستیابی به غنی سازی اورانیم ۶۰ درصدی و بالاتر و همچنین غنی سازی اورانیوم فلزی که عموما در تولید بمب اتم کارکرد دارد، می تواند با دست پر وارد مذاکرات شده و بدون اینکه امتیازی بدهد از آمریکا و اروپا امتیازهای کلان بگیرد. تیم مذاکره کننده و به طریق اولی، هیات حاکمه ایران هرگز فکر نمی کرد با ورود به دور جدید مذاکره، با چنین حجمی از ایستادگی و اعمال فشار از طرف آمریکا و کشورهای ۱+۴ روبرو خواهد شد. اعمال فشار و هشدارهای پیاپی طرف های مقابل مبنی بر فروپاشی برجام و پیامد این فروپاشی که عواقب سیاسی و اقتصادی آن بیش از همه بر سر جمهوری اسلامی آوار خواهد شد، باعث عقب نشینی گام به گام هیئت حاکمه ایران از مواضع حداکثری شروع مذاکرات دور هفتم شد.
پوشیده نیست، در شرایط فعلی، رهایی از تحریم های نفتی و بانکی برای جمهوری اسلامی امری ضروری و حیاتی است. برای هیئت حاکمه ایران رفع تحریم ها، آزاد شدن دلارهای بلوکه شده، فروش نفت، رفع تحریم های بانکی و برقراری روابط اقتصادی بی دردسر با کشورهای جهان، از جمله نیازهای فوری و مبرم است. با بحران های عدیده ای که جمهوری اسلامی در آن غوطه ور است، با اقتصاد فرو پاشیده ای که رژیم در آن دست و پا می زند، با خزانه تهی دولت که روند چرخه بوروکراتیک ماشین دولتی را مختل کرده است و نیز در پرتو جنبش های اعتراضی که کلیت جامعه را فرا گرفته است، جمهوری اسلامی اکنون بیش از هر زمان دیگری نیازمند احیای توافق برجام است. لذا، عقب نشینی گام به گام جمهوری اسلامی از مطالبات حداکثری، نخستین کرنش تیم مذاکره کننده ایران در مذاکرات جاری وین بود. در واقع، جمهوری اسلامی در شروع مذاکرات دور هفتم، با یک ارزیابی غلط از موقعیت خود و طرف مقابل به مذاکرات وین وارد شد که اکنون به شدت در آن گیر کرده و راه گریزی بجز تعامل و عقب نشینی گام به گام برایش باقی نمانده است.
اولین عقب نشینی جمهوری اسلامی، پذیرش نصب دوربین های آژانس در تاسیسات اتمی کرج بود. اقدامی که شش ماه از آن امتناع کرد و حتی بهروز کمالوندی، مسئول سازمان انرژی اتمی ایران به هنگام شروع مذاکرات دور هفتم به صراحت اعلام کرد: تاسیسات کرج برای تولید سانتریفیوژ است و از این رو شامل نظارت آژانس نمی شود. اما با گزارش رافائل گروسی در نشست شورای حکام، مبنی بر اینکه آژانس دیگر قادر نیست صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای ایران را تایید کند و پیامد این گزارش وقتی فشار بر جمهوری اسلامی افزایش یافت، به یکباره امیر عبداللهیان از پذیرش نصب دوربین های آژانس در تاسیسات کرج خبر داد. از آنجا که قبول نصب دوربین ها در تاسیسات کرج، تنها نوک قله چالش های جمهوری اسلامی در مذاکرات برجام بود و این اقدام به تنهایی کمکی برای پیشبرد مذاکرات محسوب نمی شد، عقب نشینی های بعدی هم شروع شد. عقب نشینی از مطالبه لغو همه تحریم های موجود و کاهش این مطالبه حداکثری به سطح لغو تحریم های صرفا برجامی، دومین گام رژیم در مسیر تعامل با مذاکرات بود. پذیرش ادامه کاری مذاکرات وین بر مبنای همان توافقات تیم قبلی، سومین عقب نشینی آشکار جمهوری اسلامی طی بیست روز گذشته از شروع مذاکرات دور هفتم تا به امروز بوده است.
در مقابل عقب نشینی های جمهوری اسلامی که تا این لحظه صورت گرفته است، آمریکا و کشورهای ۱+۴ نیز پذیرفته اند که علاوه بر لغو تحریم های برجامی، نکاتی از دو متن جدید ارائه شده در این دوره از مذاکرات را به متن پیش نویس توافقات شش دوره قبل بیافزایند. جدای از این ها، آمریکا نیز تا کنون دو متن به تیم مذاکره کننده جمهوری اسلامی تحویل داده است. یکی در مورد تحریم ها و دیگری در مورد فعالیت های هسته ای ایران. دو متنی که تیم مذاکره کننده جمهوری اسلامی را از ادامه کار در وین باز داشت و آن‌ها مجبور شدند تا مجددا برای مشورت و تصمیم گیری راهی ایران شوند.
با اینهمه و به رغم مشترکات جدیدی که طرفین طی هفته گذشته به آن دست یافته اند، به نظر می رسد شکاف ها و باقی مانده موضوعات مورداختلاف آنچنان بزرگ و عمیق هستند که با وجود یک هفته حضور همه طرف های مذاکره در وین، نمایندگان جمهوری اسلامی و طرف های دیگر برجام قادر به برگزاری هیچ نشست مشترکی نشدند. حتی همان نشست کمیسیون مشترکی که باقری کنی وعده برگزاری آن را در روز جمعه ۲۶ آذر (۱۷ دسامبر) داده بود، لغو شد.
العربیه به نقل از انریکه مورا، هماهنگ کننده اروپایی مذاکرات نوشت: دور هفتم مذاکرات هسته ای میان ایران و قدرت های جهانی، طبق درخواست طرف ایرانی و بدون دست یابی به نتیجه ای پایان یافت و اعضای هیئت جمهوری اسلامی ایران برای مشورت به کشور خود بازگشتند. خبرگزاری های داخل ایران از جمله تسنیم نیز از قول “منابع نزدیک به مذاکرات” اعلام کردند که دور هشتم مذاکرات پس از وقفه ای حدودا ۱۰ روزه دوباره از سر گرفته می شود.
با توجه به تمامی مسائلی که در وین می گذرد و مشکلاتی که میان آژانس بین المللی اتمی با جمهوری اسلامی بر سر مفقود شدن نوار فیلم یکی از دوربین های تاسیسات کرج پیش آمده است، هیئت حاکمه ایران اکنون بر سر دوراهی تعامل (عقب نشینی) و تقابل (پافشاری بر مواضع خود) گیر کرده است. به رغم اینکه چشم انداز هیچگونه توافقی دست کم در کوتاه مدت آنهم بدون عقب نشینی جمهوری اسلامی متصور نیست، اما روشن است که در صورت تقابل و فروپاشی برجام، هیچ چیزی عاید رژیم نخواهد شد. فروپاشی برجام اساسا به نفع جمهوری اسلامی نیست. پیشرفت های هسته ای جمهوری اسلامی نیز هیچ کمکی به حل بحران های ناعلاج این رژیم نخواهند کرد. زمان به سرعت در حال سپری شدن است. کشمکش های جمهوری اسلامی با آمریکا فراتر از مسائل هسته ای است. بحران موشکی و بحران منطقه ای محتملا جزئی از مباحث پشت پرده مذاکرات برجام در وین است. موضوعاتی که روند مذاکرات را پیچیده تر کرده است. هر روز که می گذرد تصمیم گیری برای هیئت حاکمه ایران سخت تر می شود. با وضعیتی که جمهوری اسلامی در آن گرفتار است، فروپاشی توافق برجام برایش جام شوکرانی بیش نیست. حال باید دید، جمهوری اسلامی و هیئت حاکمه ایران برای اجتناب از جام شوکران فروپاشی برجام، تا کجا عقب نشینی خواهد کرد.
نظرات شما