روز دوشنبه ۱۵ دی‌ماه، سخنگوی کابینه روحانی اعلام کرد که جمهوری اسلامی روند غنی‌سازی اورانیوم ۲۰ درصدی را در تأسیسات هسته‌ای فردو آغاز کرده است.
با این اقدام، جمهوری اسلامی علاوه بر کنار نهادن تعدادی از تعهدات برجامی خود از اردیبهشت تا آبان ماه، یکی دیگر از تعهدات مهم خود را در دی‌ماه کنار گذاشت و غنی‌سازی اورانیوم ۲۰ درصدی را عملی کرد. این اقدام جمهوری اسلامی واکنش‌های گاه شدیدی را از سوی دولت‌های عضو برجام و خارج از آن برانگیخت.
دولت‌های بریتانیا، فرانسه و آلمان روز چهارشنبه ۱۷ دی با انتشار بیانیه مشترکی اعلام کردند: اقدام جمهوری اسلامی نقض آشکار تعهدات هسته‌ای بر اساس برجام است. آن‌ها خواستار توقف فوری غنی‌سازی ۲۰ درصدی اورانیوم شدند.
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: اقدام جمهوری اسلامی در غنی‌سازی اورانیوم ۲۰ درصدی در فردو، تلاشی آشکار در راستای تشدید کمپین باج‌خواهی هسته‌ای این کشور است.
وزارت امور خارجه روسیه، ضمن اینکه اعلام کرد: “ازسرگیری غنی‌سازی اورانیوم تا ۲۰ درصد انحراف از توافق‌های ثبت‌شده در برنامه جامع اقدام مشترک برای حل‌وفصل برنامه هسته‌ای ایران (برجام) است.” این نکته را نیز افزود که “علت اصلی این انحرافات نقض فاحش سیستماتیک تعهدات بین‌المللی توسط ایالات‌متحده است.”
سخنگوی وزارت امور خارجه چین نیز بدون اینکه موضع مشخصی بر سر این مسئله اتخاذ کند از آمریکا خواست به برجام بازگردد و از همه طرف‌ها خواست آرامش و خویشتن‌داری خود را حفظ کنند.
ژاپن هم که عضو برجام نیست، اعلام موضع کرد و سخنگوی دولت ژاپن گفت: این اقدام نقض توافق هسته‌ای خواهد بود.
به‌رغم تمام این موضع‌گیری‌ها بعید است، دولت‌های عضو یا خارج از برجام بخواهند اقدام خاصی در مورد نقض تعهدات برجامی جمهوری اسلامی انجام دهند، یا چنین سیاستی داشته باشند. درگذشته نیز واکنش‌های مشابهی به اقدامات جمهوری اسلامی، لااقل از جانب اتحادیه اروپا صورت گرفت و در همین محدوده باقی ماند. بنابراین موضع‌گیری‌های علنی طرفین بر سر مسائل مورد اختلاف را نباید جدی گرفت، بلکه باید دید که هریک در عمل چه سیاستی را پیش می‌برد و هدف از آن چیست؟ حتی می‌توان تصور کرد که در صورت عدم توافق‌های اولیه برای رفع تحریم‌ها و یا لااقل بخشی از آن‌ها، جمهوری اسلامی برای اعمال فشار در مذاکرات و کسب امتیاز، موقتاً از اجرای پروتکل الحاقی نیز سرباز زند و اجرای آن را منوط به پذیرش خواست‌های خود کند. بازهم اتفاق خاصی رخ نخواهد داد، چراکه در این مورد نیزسیاست طرفین نزاع حل مسئله از طریق دیپلماسی، مذاکره و بده و بستان است.
درواقع هدف جمهوری اسلامی از این اقدامات پوشیده نیست. جمهوری اسلامی می‌داند که آمریکا به برجام بازخواهد گشت وبر خلاف ترامپ می‌خواهد با مذاکره و دیپلماسی سیاست خود را پیش ببرد. بنابراین می‌کوشد با دست پرتری بر سر میز مذاکره بنشیند و برای بازگرداندن هریک از تعهدات نقض شده، امتیازاتی بگیرد. چون اکنون دیگر مسئله صرفاً رفع تحریم‌ها نیست، بلکه کشمکشی طولانی‌‌تر بر سر موشک‌های بالستیک و مداخلات جمهوری اسلامی در کشورهای دیگر نیز درراه است.
چند روز پیش، مشاور منتخب امنیت ملی آمریکا در دولت جو بایدن، گفت: درصورتی‌که ایران به تعهدات خود در برنامه هسته‌ای عمل کند، همان‌طور که بایدن گفته است آمریکا به این توافق بازخواهد گشت، اما این بازگشت باید سرآغاز مذاکراتی دیگر باشد.وی افزود: آمریکا فکر می‌کند برنامه موشک‌های بالستیک ایران باید به‌عنوان بخشی از مذاکرات بعدی روی میز باشد.
ما همچنین معتقدیم که گفت‌وگوها می‌تواند فراتر از ۵ عضو دائمی شورای امنیت یعنی ۱+۵ باشد و سپس بازیگران منطقه‌ای را نیز درگیر کند؛ و اینکه در آن مذاکره گسترده‌تر، می‌توانیم درنهایت محدودیت‌هایی برای فناوری موشک‌های بالستیک ایران ایجاد کنیم و این همان چیزی است که می‌خواهیم از طریق دیپلماسی دنبال کنیم، امری که هم شامل پرونده هسته‌ای و هم مجموعه گسترده‌ای از مسائل منطقه‌ای بشود.”
به‌رغم اینکه تحریم‌ها برگ برنده‌ای در دست طرف آمریکائی است، اما با توجه به موقعیت تضعیف‌شده دولت آمریکا در سطح داخلی و بین‌المللی، بعید است که بتواند این سیاست را آن گونه که گفته شد، پیش ببرد و حتی مذاکراتی فراتراز اعضای برجام را سازمان دهد. گرچه مقامات جمهوری اسلامی ازجمله سخنگوی وزارت خارجه موضع‌گیری‌های متعددی در رد اظهارنظرهای مشاور منتخب امنیت ملی در کابینه بایدن داشتند، اما این خامنه‌ای بود که به گفته خودش موضع ” قطعی و پایانی” جمهوری اسلامی را اعلام کرد.
روز ۱۹ دی‌ماه، خامنه‌ای در یک سخنرانی تلویزیونی گفت: ” یکی از مسائل پرتکرار در چالش بین جمهوری اسلامی و جبهه استکبار به سرکردگی آمریکا یکی مسئله تحریم است، یکی حضور منطقه‌ای ایران است یکی هم توان دفاعی ایران و قدرت موشکی ایران. این‌ها را دائم می‌گویند و یک نقی می‌زنند و این‌طرف هم جوابی می‌دهد. البته مسئولین داخلی ما جواب استکبار را در هر سه مسئله داده‌اند. هم اینکه شعارهای مردمی ما جواب آن‌ها را داده ولی من سخن قطعی و پایانی را عرض می‌کنم.”
اوضاع ازهم‌گسیخته اقتصادی و مالی واقعیتی است که به‌شدت رژیم را در مخمصه قرار داده است. بنابراین خامنه‌ای قبل از هر چیز بر نیاز فوری جمهوری اسلامی به برافتادن تحریم‌ها تأکید کرد و گفت: ” درباره تحریم‌ها، جبهه غرب موظف هستند این حرکت خباثت آمیز را خاتمه دهند یعنی تحریم را فوراً متوقف کنند. این وظیفه آن‌هاست. باید همه تحریم‌ها را بردارند.” اما وی از آنجائی که می‌داند برافتادن تحریم‌ها به سادگی ممکن نیست، در همین محدوده کلی حرف می‌زند و چگونگی پیشرفت کار و جزئیات آن را به مجریان پیشبرد این سیاست واگذار می‌کند. این را هم می‌گوید:”چنانچه آن‌ها تعهدات خود را انجام دهند ما هم برمی‌گردیم. از ابتدای برجام هم گفتم کارهای ما و تعهدات ما باید متناظر با اقدامات آن‌ها باشد. از ابتدا که انجام نگرفت ولی حالا باید بشود.”
خامنه‌ای در مورد مذاکره بر سر مسائل منطقه‌ای و دخالت در کشورهای دیگر، موضع همیشگی جمهوری اسلامی را تکرار کرد و صریحاً اعلام کرد، عقب‌نشینی از این مسئله را نمی‌پذیرد. او گفت:
“درباره حضور منطقه‌ای ما، نظام ما موظف است طوری رفتار کند که دوستانش در منطقه تقویت شود. این وظیفه ماست. حضور ما به‌معنای تقویت دوستانمان است. نباید کاری کنیم وفاداران به جمهوری اسلامی در منطقه تضعیف شوند…. حضور منطقه‌ای قطعی است و وجود خواهد داشت.”
بنابراین، اساسی‌ترین اختلاف که در حقیقت سرمنشاء اختلافات دیگر از جمله هسته‌ای و موشکی است، لاینحل به جای خود باقی خواهد می‌ماند. خامنه‌ای بار دیگر تاکید می‌کند که توسعه‌طلبی پان اسلامیستی و سازماندهی و حمایت از جریانات تروریست اسلام‌گرا جزئی از موجودیت جمهوری اسلامی ایران است.
در مورد مسائل موشکی نیز به‌رغم اینکه خامنه‌ای در وصف قدرت نظامی رژیم بسیار گفت، اما موضع قاطعی همانند مسائل منطقه‌ای نداشت و نگفت بر سر اختلافات موشکی بحث و مذاکره و توافقی نخواهیم داشت، بلکه جای مذاکره، توافق و احتمالاً برخی امتیازات و عقب‌نشینی‌ها را باز گذاشت و به همین حد اکتفا کرد که بگوید:
” امروز قدرت دفاعی ما طوری است که دشمنان ما در محاسبات ناگزیرند توانایی‌های ایران را به‌حساب بیاورند. ما نباید کشور را بی‌دفاع بگذاریم. نباید کاری کنیم دشمن جرئت کند و مانتوانیم کاری در مقابل او انجام دهیم.”
آنچه خامنه‌ای در این سخنرانی به‌عنوان “سخن قطعی و پایانی”مطرح کرد، چهارچوب سیاستی است که وی برای دستگاه اجرائی رژیم در مذاکرات برجام تعیین کرده است.
نظرات شما