در ادامه تنش های فزاینده جمهوری اسلامی ایران با دولت آمریکا این هفته نیز شاهد رخدادهایی بودیم که به شدت بر تعمیق بحران موجود افزوده است. پس از عملیاتی شدن تهدیدات جمهوری اسلامی در کاهش “تعهدات” خود از توافق برجام، هفته گذشته نیزحسن روحانی با تعیین یک مهلت ۶۰ روزه دیگر اعلام کرد: در صورتی که مشکل فروش نفت و دریافت پول آن همچنان باقی بماند، جمهوری اسلامی در گام سوم، غنی سازی ۲۰ در صدی اورانیوم را شروع خواهد کرد.
گام اول جمهوری اسلامی در کاهش تعهدات خود، عبور از میزان وزنی اورانیوم غنی شده و آب سنگین بود که پس از انقضای مهلت ۶۰ روزه اول حدود دو هفته پیش صورت گرفت. گام دوم، افزایش میزان غلظت غنی سازی اورانیم بود که آن هم حدود ده روز پیش از میزان توافق ۶۷ /۳ درصد بالاتر رفت و به ۵ /۴ درصد رسید. طبق توافق برجام، جمهوری اسلامی متعهد شده است که میزان اورانیوم ذخیره شده خود را تا ۳۰۰ کیلوگرم و آب سنگین تولید شده را تا سقف ۱۳۰ تن ثابت نگه دارد. بر اساس توافق موجود، غلظت اورانیوم غنی شده نیز نمی بایست از میزان ۶۷ /۳ درصد بالاتر رود. حال جمهوری اسلامی گام به گام و مرحله مرحله بخشی از تعهدات خود در برجام را کاهش داده و بر این تصمیم است که مفاد دیگری از توافق برجام را نیز نقض کند. نقض چند مورد از این تعهدات که آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز آن را تایید کرده است، تاکنون با واکنش تند آمریکا و نگرانی و هشدار کشورهای باقیمانده در برجام مواجه بوده است. ترامپ طی یادداشتی هشدارآمیز نوشت: ایران مراقب تهدیدهای خود باش. آن ها می توانند بازگردند و طوری شما را نیش بزنند که تا بحال کسی چنین نیشی نخورده باشد”. فرانسه، آلمان و انگلیس با لحنی تند از جمهوری اسلامی خواستند به تعهدات خود پایبند باشد، چین و روسیه از اقدامات جمهوری اسلامی ابراز نگرانی کردند و موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز با جملاتی هشدار دهنده اعلام کرد، نقض و کاهش تعهدات الزام آور جمهوری اسلامی در برجام، منجر به شکست کامل این توافق خواهد شد.
علاوه بر تهدید غنی سازی ۲۰ درصدی اورانیوم، توقیف نفتکش غول پیکر جمهوری اسلامی در آب های تنگه جبل الطارق توسط نیروی دریایی انگلیس و پیامد آن واکنش رژیم در اقدامی ناموفق برای توقیف یک نفتکش انگلیسی در تنگه هرمز، شرایط باز هم بحرانی تری را برای هیئت حاکمه ایران رقم زده است. بر اساس گزارش سی ان ان و اعلام دولت بریتانیا، روز چهارشنبه ۱۹ تیر قایق های تندرو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تلاش کردند یک نفتکش انگلیس را که در حال خروج از خلیج فارس و ورود به تنگه هرمز بود، به آب های ایران هدایت و توقیف کنند، که با هشدار رادیویی یک ناو جنگی بریتانیا قایق های فوق مجبور به عقب نشینی شدند.
حال در چنین وضعیتی بحرانی که دامنه تنش های آن از محدوده دولت های ایران و آمریکا فراتر رفته و عملا پای کشورهای عضو باقیمانده در برجام هم به وسط ماجرا کشیده شده است، جمهوری اسلامی روز دوشنبه ۱۷ تیر رسما اعلام کرد که در پایان مهلت ۶۰ روزه دوم، غنی سازی اورانیم ۲۰ درصدی را شروع و طرح تغییر کاربردی راکتور اتمی اراک را که طبق توافق برجام ملزم به تولید آب سبک است، متوقف و دوباره چرخه تولید آن را در مسیر تولید آب سنگین و پلوتونیم فعال خواهد کرد.
اعلام رسمی این خبر توسط جمهوری اسلامی اینبار با واکنش شدیدتر آمریکا، آژانس بین المللی انرژی اتمی و دیگر کشورهای باقیمانده در توافق هسته ای برجام مواجه شد. آمریکا با متهم کردن جمهوری اسلامی به “باجگیری از جامعه جهانی” و اینکه “تاکتیک فریب و اخاذی ایران، تحریم ها را لغو نمی کند”، خواهان تشکیل فوری جلسه شورای حکام آژانس بین المللی اتمی شد. آلمان، بریتانیا و فرانسه نیز خواهان “تشکیل فوری” کمیسیون مشترک برجام شدند. در پی درخواست آمریکا، ۳۵ عضو شورای حکام روز چهارشنبه ۱۹ تیر برای بررسی پرونده هسته ای جمهوری اسلامی تشکیل جلسه دادند. جلسه شورا بدون دستیابی به یک نتیجه معین و بدون صدور قطعنامه ای علیه جمهوری اسلامی پایان یافت. جمهوری اسلامی نتیجه این جلسه را “انزوای بین المللی” آمریکا اعلام کرد و دولت آمریکا نیز ادعا کرد که هدف از درخواست برگزاری این جلسه، تمرکز “جهانی” بر موضوع هسته ای ایران بود. آلمان، بریتانیا و فرانسه نیز که خواهان “تشکیل فوری” کمیسیون مشترک برجام شده اند، با صدور بیانیه ای از جمهوری اسلامی خواستند از هر اقدامی که منجر به تضعیف برجام شود اجتناب کند و مسائلی از این دست بهتر است از طریق همکاری بیشتر اعضا، از طریق کمیسیون مشترک انجام شود.
کمیسیون مشترک برجام، که عموما در سطح وزرای خارجه کشورهای عضو توافق هسته ای تشکیل می گرد، از جمله نهادهای حقوقی توافق برجام است که به اختلافات طرفین در باره اجرای مفاد برجام می پردازد. این کمیسیون اختیار دارد تا اجرا نشدن مفاد توافق هسته ای را به شورای امنیت ارجاع دهد تا این شورا در باره ادامه لغو تحریم های اتمی ایران تصمیم گیری کند. با اینکه فرانسه نسبت به اعلام رسمی جمهوری اسلامی در غنی سازی ۲۰ درصدی واکنش تندی از خود بروز داد، اما ماکرون رئیس جمهور فرانسه ضمن افزایش تماس های دیپلماتیک خود با حسن روحانی اعلام کرد، که در جلسه فوری کمیسیون مشترک برجام، فعلا هیچ بحثی بر سر ارسال پرونده هسته ای جمهوری اسلامی به شورای امنیت مطرح نخواهد بود.
به رغم اینکه جلسه شورای حکام آژانس انرژی اتمی بدون دستیابی به یک نتیجه معین پایان یافت و در جلسه کمیسیون مشترک برجام نیز قرار نیست بحثی از ارسال پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت مطرح شود، با این همه روندی را که جمهوری اسلامی در نقض تعهدات الزام آور خود از جمله تهدید به اقدام غنی سازی اورانیوم ۲۰ درصدی در پیش گرفته است، ارسال مجدد پرونده هسته ای جمهوری اسلامی به شورای امنیت بسیار محتمل است. چرا که با تشکیل جلسه کمیسیون مشترک برجام اگر پس از یک ماه اعضای این کمیسیون نتوانند به توافق لازم برسند، پرونده به شورای امنیت ارجاع می شود. علاوه بر این، اگر آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز بر اساس داده های مدیر کل آژانس و نمایندگان آن در ایران به این نتیجه برسند که اقدامات صورت گرفته از طرف جمهوری اسلامی در نقض مفاد توافق برجام بسیار جدی هستند، در این صورت هم پرونده فورا به شورای امنیت ارجاع می شود. در چنین وضعیتی تمامی تحریم های سازمان ملل در بازه زمانی پیش از توافق هسته ای برجام بسیار ساده تر از گذشته علیه جمهوری اسلامی اعمال خواهد شد. چرا که با ارجاع پرونده هسته ای جمهوری اسلامی به شورای امنیت، هر پنج عضو ثابت شورای امنیت در مقابل این پرسش قرار می گیرند که آیا همه اعضا با ادامه لغو تحریم های سازمان ملل موافق هستند؟ در مقابل این پرشس، چنانچه فقط یکی از پنج عضو دائمی شورای امنیت موافق ادامه لغو تحریم های پیش از توافق برجام نباشد، به طور اتوماتیک همه تحریم های پیش از توافق برجام دوباره علیه جمهوری اسلامی اعمال می شوند. چرا که در این مورد بخصوص و بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، هیچ کشوری از حق وتو در ممانعت از بازگشت مجدد تحریم ها پیشین سازمان ملل برخوردار نیست.
تا اینجای قضیه، همه واقعیات موجود نشان می دهند که جمهوری اسلامی در وضعیت بسیار اسفباری قرار دارد. حال در چنین وضعیتی وخامت بار که هیئت حاکمه ایران در آن دست و پا می زند، این رژیم با نقض تعهدات برجام و به طور اخص تهدید به غنی سازی ۲۰ درصدی اورانیوم چه اهدافی را دنبال می کند؟ آیا بر سر دست گرفتن جنازه برجام و مانور روی آن هیچ سود و فایده ای برای جمهوری اسلامی دارد؟
هیئت حاکمه ایران، بویژه شخص خامنه ای بارها و بارها اعلام کرده بودند زمانی که ترامپ توافق برجام را پاره کند، ما این توافق را “آتش” می زینم. اکنون بیش از یک سال است که دولت آمریکا از برجام خارج شده است، جمهوری اسلامی اما به رغم همه آن ادعاهای پوچ و توخالی اش نه تنها توافق برجام را آتش نزد، نه تنها از آن خارج نشد، بلکه همچنان بر جنازه آن دخیل بسته است. تابوت برجام را بر سر دست گرفته و با مانور دادن روی این تابوت بر این تصور است که شاید بتواند امتیازاتی هرچند کوچک از طرف مقابل کسب کند. روشن است شیوه ای را که جمهوری اسلامی طی دو ماه گذشته در پیش گرفته نوعی خروج تدریجی و گام به گام از برجام است، با این تفاوت که طبقه حاکم و نظام سیاسی پاسدار آن در ایران با اتخاذ اینگونه اقدامات تهدیدآمیز بر این باورند که بتوانند از طریق اعمال فشار به کشورهای اروپایی باقیمانده در برجام، امتیازاتی هر چند کوچک از دولت آمریکا کسب کنند. حسن روحانی به روشن ترین وجهی هدف از اتخاذ این تاکتیک را حل “مشکل فروش نفت و دریافت پول آن” اعلام کرده است.
بنابر این تا این جای قضیه روشن است که جمهوری اسلامی با کاهش تعهدات برجام چه هدف یا اهدافی را دنبال می کند. طرف دیگر این سیاست، در گام نخست کشورهای باقیمانده در برجام خصوصاً فرانسه، انگلیس و آلمان هستند که به زعم جمهوری اسلامی باید بتوانند دولت آمریکا را به تعدیل یا کاهش “فشارهای حداکثری” بر جمهوری اسلامی ترغیب کنند. تا آنجا که به اتحادیه اروپا و کشورهای باقیمانده در برجام مربوط است، آنان اگر می توانستند کاری برای فروش نفت جمهوری اسلامی و بازگرداندن پول آن انجام دهند، مطمئناً تا حالا انجام داده بودند و هرگز منتظر نمی ماندند تا کار به اقدامات تهدید آمیز جمهوری اسلامی کشیده شود. از طرف دیگر موضع دولت آمریکا نیز تا این لحظه روشن بیان شده است. ترامپ و دولت آمریکا نه تنها کمترین نرمشی از خود نشان نداده اند، بلکه بر افزایش تحریم های بیشترهم پافشاری دارند. ترامپ علاوه بر اینکه اقدامات کنونی هیئت حاکمه ایران را “باجگیری از جامعه جهانی” خواند، بار دیگر بر “افزایش قابل توجه” تحریم ها در آینده نزدیک به جمهوری اسلامی هشدار داد. در واقع ترامپ اقدامات جمهوری اسلامی از جمله تصمیم به غنی سازی اورانیوم ۲۰ درصدری را فرصتی می داند تا به جهانیان اعلام کند که موضع او در قبال جمهوری اسلامی درست بوده و این رژیم از اول هم در فکر ساختن “بمب اتم” بوده است.
در چنین وضعتی روشن است که اتحادیه اروپا و سه کشور باقیمانده اروپایی در برجام نیز ناگزیرند دیر یا زود با دولت آمریکا و سیاست های آن در مقابله با تهدیدات جمهوری اسلامی همراه شوند. چنانکه همین آلان نیز مواضع آن ها در مقایسه با دو ماه پیش به سیاست های ترامپ و دولت آمریکا نزدیکتر شده است. با این همه و به رغم اینکه جمهوری اسلامی اکنون هیچ منافعی در برجام ندارد و بطور عملی بود و نبود توافق برجام برایش علی السویه است، اما هیئت حاکمه ایران از نظر سیاسی همچنان ترجیح می دهد در برجام بماند و تا آنجا که ممکن است خروج از برجام را به طور رسمی اعلام نکند. چرا که خروج از برجام و بازگشت به شرایط پیش از برجام نیز نه تنها هیچ کمکی به حل یا کاهش بحران های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی رژیم نمی کند، بلکه بحران های موجود ژرفتر، فقر و بیکاری و نارضایتی بیشتر و شرایط برای طبقه حاکم و نظام سیاسی پاسدار آن از جمیع جهات از آنچه اکنون است به مراتب وخیم تر خواهد شد. از این نظر به رغم اینکه خامنه ای اعلام کرده است که مذاکره با آمریکا “سم” و مذاکره با ترامپ “سم مضاعف” است، با این همه برای جمهوری اسلامی هیچ راهی بجز مذاکره با آمریکا باقی نمانده است. همه این جار و جنجال هایی که هیئت حاکمه ایران با چرخاندن تابوت برجام به منظور “باج خواهی”از اتحادیه اروپا ایجاد کرده است، دیر یا زود در اقدامی ناگزیر در مسیر مذاکره سر ریز خواهند شد. اقدامی که هم اکنون بطور غیر مستقیم از کانال اتحادیه اروپا روزنه هایش باز شده و حسن روحانی نیز در آخرین اظهار نظرش با اعلام اینکه راه مذاکره هیچوقت بسته نیست، کانال ورود به آن را باز نگه داشته است.
نظرات شما