یادداشت سیاسی- از نخستین ساعات روز ۱۶ اکتبر، عملیات بازپس‌گیری موصل از تصرف نیروهای داعش آغاز شده است. در تابستان سال ۲۰۱۴ بود که نیروهای داعش با اشغال این شهر، آغاز خلافت اسلامی خود بر مناطق اشغالی در عراق و سوریه را اعلام کردند. بنا به خبرها، نیروهای عراقی از سمت جنوب و پیشمرگه‌های کرد از شرق در حال پیشروی به سوی این شهرند. جهادگران داعشی مستقر در موصل مقاومت می کنند و پیش‌بینی می‌شود تصرف کامل موصل ماه‌ها به طول انجامد.
در این شهر که مرکز استان نینواست، پیش از آغاز درگیری‌ها بیش از دو میلیون نفر ساکن بودند. هم‌اکنون نیز ساکنین شهر نزدیک به ۵ / ۱ نفر تخمین زده می‌شود. نزدیک به ۶۰ درصد اهالی استان نینوا را عرب‌های سنی تشکیل می‌دادند. ترکمن‌ها، آسوری‌ها و کردها نیز از اقلیت‌های قابل توجه این استان‌اند.
گفته می‌شود این عملیات می‌توانست زودتر آغاز شود، اما این ترکیب جمعیتی و نیز منابع نفتی موصل به اختلافات بر سر آینده موصل دامن زده و آن را به تعویق انداخته بود. یکی از معضلات ترکیب نیروهای درگیر در جنگ با داعش است، زیرا پس از تصرف موصل، مسئله نیروی جایگزین داعش مطرح خواهد شد که مدعیان متعددی دارد.
یکی از این مدعیان ترکیه است. روز ۲۳ اکتبر نخست وزیر ترکیه مدعی شد، توپخانه ارتش ترکیه به نیروهای پیشمرگه کرد در نزدیکی اردوگاه بعشیقه، واقع در شمال موصل، یاری رسانده است. وی مدعی شد که این مداخله با درخواست نیروهای پیشمرگه انجام شده است. ادعایی که بعدا از سوی کردها تکذیب شد. این مداخله در شرایطی است که عراق بارها جنگ موصل را جنگ نیروهای عراقی خوانده و گفته است هیچ کشور دیگری نباید در آن مداخله کند.
ترکیه از حدود یک سال پیش در پایگاه نظامی بعشیقه، به ظاهر برای آموزش نظامی نیروهای جنگنده با داعش نیرو مستقر کرده است. امری که ماه‌هاست مورد مناقشه دو کشور بوده است. در اوایل ماه اکتبر، پارلمان ترکیه به ادامه مأموریت نظامیان ترکیه در عراق و سوریه رأی داد. در برابر، پارلمان عراق، سربازان ترکیه را “نیروی اشغال‌گر” خواند و خواهان خروج آنان از عراق شد. حیدر عبادی، نخست‌وزیر عراق نیز حضور نظامیان ترکیه را “تهدیدی برای حاکمیت ملی” خوانده و خواهان خروج آنان از عراق شده است. اما ترکیه حاضر به ترک عراق نیست.
یکی از بهانه‌های اردوغان حمایت از سنی‌ها است. بهانه‌ای که شبه‌نظامیان شیعی به دست وی داده‌اند. سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشری تاکنون چندین بار نیروهای شبه نظامی شیعی مستقر در نزدیکی موصل را به آزار و کشتار سنی‌ها متهم کرده‌اند. از این‌رو، اردوغان مدعی است استفاده از نیروهای حشدالشعبی خطری برای سنی‌ها محسوب می‌شود و ترکیه باید برای حمایت از سنی‌ها و اقلیت ترکمن در عملیات شرکت داشته باشد.
به جز آرزوهای توسعه‌طلبانه، اردوغان نگران افتادن موصل به دست کردها و گسترش منطقه تحت نفوذ آنان است. وی که در داخل ترکیه به سرکوب وحشیانه کردها دست زده است، همین سیاست را در سوریه نیز پیش می‌برد. از این‌رو، بارها به مواضع کردهای سوریه در حال نبرد با داعش حمله کرده است. در آخرین حمله ترکیه در ۲۰ اکتبر، حدود ۱۶۰ تا ۲۰۰ نفر از نیروهای یگان‌های مدافع خلق کشته شدند.
مدعی دیگر، کردها هستند. موصل، پیش از سیاست عرب‌سازی صدام حسین، قرن‌ها شهری عمدتاً کردنشین بود. ولی این سیاست باعث گردید ترکیب جمعیتی این شهر تغییر کند و در این اواخر، عمده جمعیت آن را عرب‌های سنی تشکیل می‌دادند. با وجود این، کردها معتقدند موصل به کردستان تعلق دارد. امری که نمی‌تواند مورد موافقت دولت عراق و نیروهای شیعی حامی وی وجمهوری اسلامی ایران قرار گیرد.
سیاست‌های دولت نوری مالکی، سیاست‌های تبعیض‌گرایانه، در این شهر عمدتا سنی‌نشین از زمینه‌های نارضایتی مردم و آماده‌ساز حمایت طوایف این منطقه از ورود داعش به عراق، و نیز منبع‌جذب نیرو توسط آن بود. از این‌رو، اکنون با توجه به حساسیت ویژه‌ی ترکیب نیروهای که وارد موصل می‌شوند، گویا قرار است به رغم شرکت پیشمرگه‌های اقلیم کردستان و شبه نظامیان شیعی در عملیات، تنها ارتش و پلیس عراق وارد موصل شوند. علاوه بر آن، احتمال ورود نیروی حشدالوطنی، متشکل از قبایل سنی عرب نیز می‌رود.
طبق اطلاعات تاکنونی، موصل به طور کامل محاصره نشده و قسمت غربی آن باز است. به این ترتیب، گمان‌می‌رود هدف دولت عراق و آمریکا از این عملیات، بیش از سرکوب داعش در شهر و منطقه، بیرون راندن آن از عراق باشد. زیرا نیروهای داعش در صورت هزیمت، به دو سو روانه می‌شوند. یک سو، به داخل عراق است. با فرار این نیروها به داخل عراق، بر شدت عملیات تروریستی در شهرهای دیگر عراق افزوده می‌گردد. و بدین ترتیب، مسئله امنیت داخلی عراق هم‌چنان لاینحل خواهد ماند. و در این میانه صدها نفر هم‌چنان قربانی حملات تروریستی داعش خواهند شد.
سوی دیگر، گریز، به داخل سوریه است. لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در یک کنفرانس مطبوعاتی در روسیه در ۱۷ اکتبر، دقیقا با وقوف به اشاره به این احتمال، گفت: “امیدوارم این امر فقط به خاطر عدم توانایی باشد نه نخواستن. اما این کریدور خطر فرار داعشی‌ها از موصل و نفوذ آنها به سوریه را دارد. اگر این امر رخ دهد ما شرایط را بطور کامل بررسی کرده و تصمیم های نظامی و سیاسی می‌گیریم.” وی هم‌چنین با توجه به حضور ۵۰۰۰ مشاور آمریکایی در این جنگ، بدگمانی روسیه نسبت به اهداف آمریکا را بیان کرد.
به این ترتیب، جنگ درعراق و سوریه ادامه داشته و حتا بر شدت آن افزوده خواهد شد. گرچه تا پیش از انتخابات آمریکا، احتمال نمی‌رود، تغییر زیادی در سیاست تاکنونی آمریکا در جنگ در سوریه رخ دهد. اما با تغییر ریاست جمهوری در آمریکا، احتمال تغییرات وجود دارد. روسیه نیز مسلما تمام تلاش خود را به کار خواهد برد تا پیش از تعیین سیاست معینی در آمریکا، جای پای خود را در سوریه محکم کند و حداقل شهر حلب را از تصرف نیروهای اپوزیسیون بشاراسد خارج کند.
تدارکات کنونی برای رقه در سوریه که بی‌وقفه توسط آمریکا، روسیه، ارتش سوریه، فرانسه، انگلیس و اردن بمباران می‌شود، هم‌چون موصل، تنها تضادها را آشکار می‌کند. در سوریه نیز پس از بازپس‌گیری مناطق تحت تصرف داعش، مسئله نیروی جایگزین و رقابت و مبارزه بر سر آن شدت خواهد گرفت.
تجربه نشان داده است، موفقیت‌های نظامی در کوتاه مدت، نمی‌تواند مانع بروز فجایع آینده گردند. در سال ۲۰۰۷ و پس از فرونشاندن شورش انبار توسط دولت عراق و نیروهای نظامی آمریکایی، پایان کار القاعده عراق اعلام شد. اما داعش امروز چیزی نیست جز احیای القاعده در هیبتی هولناک‌تر.
این گروه هنوز از شبکه گسترده‌ای از حامیان در خاورمیانه و نیز در آفریقا، آسیای جنوبی، اروپا و کشورهای دیگر برخوردار است و می‌کوشد تا از دست رفتن مناطق را با روی آوردن به حملات تروریستی جبران کند.
باید اشاره کرد حتا در صورت توافق آمریکا و روسیه، سازش در میان ملتی، چنین از هم گسیخته و آن هم پس از تجربه‌ی دوره‌ای سرشار از جنگ و خشونت و خونریزی در چنین ابعادی، به آسانی میسر نخواهد بود. از سوی دیگر، پای منافع کشورهای دیگری به جز دو قدرت اصلی، یعنی آمریکا و روسیه، نیز در میان است که به آسانی حتا با توافق این دو قدرت اصلی، از پیگیری منافع و مداخله چشم‌پوشی نخواهند کرد. یعنی کشورهای مرتجع منطقه نظیر ایران، عربستان سعودی، قطر و ترکیه. و حتا در صورت چنین توافق و تقسیم غنایم بین دولت‌های امپریالیستی غرب، تا زمانی که وضعیت به روال گذشته ادامه یابد، بخشی از نیروهای داعش دراشکال جدیدی ظاهر خواهند شد، زیرا که نیروی اجتماعی پشت وی هنوز وجود دارد و به یکباره ناپدید نخواهد شد.
آن‌چه هم‌چنان به روال سابق پیش خواهد رفت، سرنوشت مردمانی است، آواره و بی‌خانمان، فقرزده، داغ‌دیده. هم‌اکنون سازمان ملل تخمین می‌زند با آغاز عملیات آزادسازی موصل، بیش از یک میلیون نفر مجبور به فرار از این شهر خواهند شد و فاجعه‌ای انسانی در پیش خواهد بود. آن هم در کشوری که تنها از سال ۲۰۱۴ تاکنون ۳ میلیون نفر در آن آواره شده‌اند. در سوریه از آغاز جنگ تاکنون ۱۱ میلیون نفر آواره شده‌اند. ۶ / ۶ میلیون نفر در داخل کشور و بقیه به کشورهای همسایه یا کشورهای اروپایی پناه برده‌اند. و ۲ / ۱۳ میلیون نفر از جمعیت کشور نیازمند کمک‌های بشردوستانه‌اند.
داعش به جنایات خود در موصل وسایرشهر های عراق ادامه می دهد. در حین تصرف موصل، بر تعداد کشته‌شدگان افزوده خواهد شد. پس از آن نیز پاکسازی و انتقام‌جویی جان‌های بیش‌تری را قربانی خواهد کرد. و شهری ویران، مردمانی فقرزده، خشمگین و داغ‌دار بر جای خواهند ماند و چرخه ادامه خواهد یافت. همان‌گونه که بارها پیش از این روی داده است.
نظرات شما