حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، طی روزهای سه شنبه و چهارشنبه هفته گذشته به دو کشور اروپایی سوئیس و اتریش سفر کرد. بررسی آخرین وضعیت توافق هسته ای برجام در پی خروج آمریکا از توافقنامه برجام، موضوع اصلی سفر روحانی در دیدار با روسای جمهوری و دیگر مسئولان طراز اول این دو کشور اروپایی بود. سفری که تقریبا با آستانه نشست مشترک وزرای خارجه کشورهای عضو برجام در روز جمعه مصادف شد.
اتریش از اوایل ماه جاری به مدت ۶ ماه ریاست دوره ای اتحادیه اروپا را عهده دار است و سویس نیز از سال ۵۸ در پی تسخیر سفارت آمریکا در تهران و پیامد آن قطع روابط دیپلماتیک این کشور با جمهوری اسلامی، سفارت خانه اش در تهران حافظ منافع دولت آمریکا در ایران است. از این رو، روحانی به رغم اینکه از دو سال پیش به چند کشور اروپایی دعوت شده بود، ترجیح داد تا در این برهه زمانی به این دو کشور سفر کند. خصوصا سوئیس که حافظ منافع دولت آمریکا در ایران است و معلوم نیست که آیا روحانی در این سفر پیامی محرمانه برای دولت آمریکا داشته است یا نه؟
پوشیده نیست که خروج آمریکا از برجام و پیامد آن بازگشت دوباره تحریم های هسته ای و نفتی آمریکا، شرایط ویژه ای را برای هیات حاکمه ایران رقم زده است. در پی اقدامات دولت آمریکا، از جمله فشار برای قطع روابط تجاری و اقتصادی شرکت های بزرگ اروپایی همراه با کاهش یا قطع کامل خرید نفت ایران که محتملا از اواسط پاییز شروع خواهد شد، اوضاع برای جمهوری اسلامی به شدت بحرانی تر شده است. بحرانی ژرف که هم اکنون و پیش از شروع تحریم های نفتی، تمامی مسئولان و جناح های رنگارنگ جمهوری اسلامی را به وحشت انداخته است.
از این رو، با سفر روحانی به اروپا و متعاقب آن نشست مشترک وزرای خارجه کشورهای باقیمانده عضو برجام در روز جمعه، همه نگاه ها طی هفته گذشته متوجه نتایج این دو رخداد شدند. نتایج آن اما، به جز یک سری وعده های کلی و قول و قرارهایی مبنی بر “حمایت سوئیس و اتریش از برجام” و حفظ مناسبات اقتصادی فی مابین نتیجه دیگری برای روحانی و هیات همراهش نداشت. چرا که اگر غیر از این بود، روحانی پس از مذاکرات اولیه خود با رئیس جمهور سوئیس در ملاقات با گروهی از ایرانیان مقیم این کشور با زبان تهدید اعلام نمی کرد: “اصلا معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود و آن وقت نفت منطقه صادر شود، شما اگر توانستید این کار را بکنید، تا نتیجه اش را ببینید”. اظهار نظری که روز بعد وقتی خبرنگاری از او پرسید، آیا مفهوم این حرف شما به معنی “بستن تنگه هرمز” است؟ روحانی دیگر حاضر به تایید و یا تکرار دوباره سخنان خود نشد. اظهار نظری غیر عملی که بیشتر برای روحانی خوراک تبلیغاتی و مصرف داخلی داشت. سخنانی که با دو واکنش متضاد در داخل و خارج بازتاب یافت.
در حالی که محمد جعفری فرمانده سپاه پاسداران، قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس و دیگر اصولگرایان حکومتی از این موضع روحانی “ستایش و تقدیر” کردند و “مواضع اخیر مسئولین اجرایی کشور” را نشانه “رویکرد و نگاه انقلابی” دانستند، سخنگوی فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا اعلام کرد: نیروی دریایی آمریکا و متحدانش امنیت جریان تجارت آزاد در منطقه را تضمین می کند.
سفر سه روزه روحانی یک روز قبل از نشست کمیسیون مشترک برجام در وین خاتمه یافت. نشستی که همزمان با بررسی آخرین وضعیت برجام، می بایست بسته اقتصادی اتحادیه اروپا نیز تحویل ایران می شد. اگرچه سفر اروپایی روحانی کمترین نتیجه مطلوبی برای دولت نداشت، اما روحانی و هیات حاکمه ایران کماکان به بسته اقتصادی اتحادیه اروپا و نتایج حاصل از نشست مشترک وزرای خارجه کشورهای عضو برجام – شامل آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین و نماینده اتحادیه اروپا – دل بسته بودند.
جلسه کمیسیون برجام برگزار شد. این نشست نیز بدون دستیابی به هرگونه راه حل عملی برای نجات برجام و یا پیشنهادهای “قابل راستی آزمایی و قابل اجرا” جهت پاسخگویی به منافع جمهوری اسلامی، صرفا با صدور یک بیانیه ۱۰ ماده ای پایان یافت.
مطابق بیانیه کمیسیون برجام که موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بدون حضور ظریف آن را برای خبرنگاران خواند، اتحادیه اروپا، آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین و ایران به گفتگو و بررسی جزئیات فنی مسائل ادامه می دهند تا راه هایی برای نجات توافق هسته ای پیدا کنند. (تاکید از ما است)
پس از صدور بیانیه، ظریف نیز در جمع خبرنگاران ایرانی با بیان اینکه، پیشنهادهای اروپا با مسئولان نظام مطرح خواهد شد تا “مقامات عالی کشور تصمیم لازم را در باره نحوه ادامه کار” بگیرند، گفت: “منتظر می مانیم تا ببینیم که آیا سایر طرف های برجام نکاتی را که امروز مورد بحث قرار دادیم و در خصوص آن ها توافق کردیم و در بیانیه کمیسیون مشترک برجام آمده است، اجرا می کنند یا نه”. بیان این جملات وزیر خارجه جمهوری اسلامی یعنی هیچ، یعنی بی حاصلی سفر روحانی و بی نتیجه بودن نشست کمیسیون مشترک در باره آینده برجام.
در واقع جمهوری اسلامی پس از یک هفته رایزنی، تلاطم و انتظار، بی هیچ نتیجه امیدوارکننده ای به همان نقطه بحرانی آغازین خود بازگشت. چرا که با گذشت چند ساعت از صدور بیانیه کمیسیون مشترک، صدای اعتراض منتقدین دولت که طی چند روز گذشته به حامیان روحانی تبدیل شده بودند، دوباره به هوا برخاست.
روزنامه کیهان در یادداشت روز خود تحت عنوان “شکلات در پایان مذاکرات” نوشت: “همانطور که خود اروپایی ها نیز اذعان کرده اند و مقامات دولت نیز می دانند، اروپا قادر به جبران و ترمیم وضعیت جدید برجام بدون آمریکا نیست… با مروری به بندهای ۱۰ گانه بیانیه اتحادیه اروپا می بینیم که این بیانیه از فقدان تضمین برای حفظ برجام در مقابل عهد شکنی و کارشکنی آمریکا رنج می برد”. این روزنامه همچنین در یادداشت سیاسی خود با انتخاب تیتر “بسته اروپا پر از خالی بود”، به نقل از روحانی آن را “مایوس کننده” خواند.
وضعیت “مایوس کننده” موجود و ناکارآیی برجام پس از خروج آمریکا، موضوع جدیدی نیست که صرفا در پی بی حاصلی نشست مشترک وزرای خارجه کشورهای عضو برجام در وین، پیش آمده باشد. سازمان فدائیان (اقلیت) در نشریه کار طی مقالات متعددی بر شکست برجام تاکید کرده است. ازجمله در ۲۱ خرداد ۹۷ (کار شماره ۷۷۶) تحت عنوان “جمهوری اسلامی و نعش برجام” به صراحت نوشتیم: “جمهوری اسلامی راهی ندارد جز آنکه به برجامی که دیگر برجام نیست تن دهد. برجام روی دست آن باقی مانده است. تا لحظه ای که هنوز زمان دفن رسمی برجام فرا نرسیده است، برجام بر سرِ دست جمهوری اسلامی باقی خواهد ماند، ولو تابوتی که حامل نعش آن است”.
در واقع، سفر روحانی به اروپا و نیز نشست مشترک وزرای خارجه کشورهای باقیمانده عضو برجام در روز جمعه، بخشی از آخرین تلاش های جمهوری اسلامی برای بهره برداری از نتایج توافق برجام پس از خروج آمریکا بود. که این تلاش نیز بدون رسیدن به یک راه کار عملی و صرفا در حد یک سری وعده های کلی بر روی کاغذ نقش بست.
با این همه و به رغم اینکه سفر روحانی و نشست کمیسیون مشترک برجام هیچ نتیجه محسوسی برای هیات حاکمه ایران نداشت، اما، اظهار نظر روحانی مبنی بر اینکه: “اصلا معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود و آن وقت نفت منطقه صادر شود، شما اگر توانستید این کار را بکنید، تا نتیجه اش را ببینید”، دست کم تا پایان نشست کمیسیون برجام در وین، آنچنان خوشآیند خامنه ای، فرماندهان سپاه پاسداران و مجموعه اصولگرایان حکومتی بود که در چند روز گذشته جملگی به تکریم و تمجید از روحانی بر خاستند. این ذوق زدگی و حمایت از روحانی اما، فقط چند روز دوام آورد و بلافاصله با بازگشایی بسته اقتصادی اتحادیه اروپا و صدور بیانیه نشست مشترک وزرای خارجه کشورهای عضو برجام در وین، وضعیت حادتری را برای جمهوری اسلامی رقم زد. وضعیتی که “یاس و ناامیدی” فقط گوشه ای از شرایط موجود است.
متن کامل نشریه کار شماره ۷۸۰ در فرمت پی دی اف
نظرات شما