مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا در موقعیت حساس و پیچیده ای قرار گرفته است. با گذشت هر روز، کشاکش طرفین در چانه زنی بر سر موضوع حذف یا ادامه غنی سازی اورانیوم در خاک ایران بیشتر و زبان ارعاب و تهدید رسانه ای طرفین بر زمینه مذاکرات پشت پرده محتوای مذاکرات سایه افکنده است. در یک سو، ترامپ و تیم مذاکره کنندۀ او همچنان بر حذف غنی سازی و برچیده شدن کامل پروژۀ اتمی جمهوری اسلامی تأکید دارند و در سوی دیگر خامنه ای در هر گفتار و سخن و کلامی، خواست آمریکا را «یاوه گویی» می خواند و در تبلیغات علنی و بیرونی خود با زبانی قاطع بر ادامه غنی سازی اورانیوم در خاک ایران اصرار دارد.
این جدال بیرونی، بویژه بعد از ارسال پیشنهاد کتبی ترامپ به جمهوری اسلامی که گویا همچنان بر حذف غنی سازی اورانیوم در خاک ایران تأکید داشته، با واکنش بسیار تند خامنه ای تشدید شد.
خامنه ای روز چهارشنبه ۱۴ خرداد در پاسخ به پیشنهاد کتبی ترامپ با لحنی عتاب آمیز گفت: «حرف اول آمریکا این است که ایران صنعت هسته ای نداشته باشد و به آمریکا احتیاج داشته باشد. پاسخ ما به یاوه گویی آمریکا معلوم است: نمی تواند در این مورد هیچ غلطی بکند.» اگر چه این بخش از سخنان خامنه ای تازگی نداشت و او پیش از این نیز در ۳۰ اردیبهشت خطاب به آمریکا گفته بود: «سعی کنند یاوه گویی نکنند. اینکه بگویند به ایران اجازه غنی سازی نمی دهیم، غلط زیادی است»، اما تکرار دوباره این سخنان رهبر جمهوری اسلامی در سالمرگ خمینی، موضوع مذاکرات هسته ای را پیچیده تر کرد و بار دیگر دستیابی به توافق را در هاله ای از ابهام فرو برد.
پوشیده نیست، ادامه این زورآزمایی و اصراری که طرفین از همان آغاز مذاکره بر حذف یا پابرجایی غنی سازی اورانیوم در خاک ایران داشته و دارند، اگر همچنان بر خطوط قرمز خود تأکید داشته باشند، در چنین وضعیتی بعید است مذاکرات کنونی به سرانجامی برسد. مگر اینکه در پشت پرده این مذاکرات، که هم آمریکا و هم جمهوری اسلامی بر «سری» بودن محتوای آن تأکید دارند، تعادلی حداقلی در عبور از خط قرمزهای گفته شده صورت گیرد.
با سخنان اخیر خامنه ای و تأکید چندین و چند باره او که «حفظ و ادامه غنی سازی اورانیوم در خاک ایران» خط قرمز جمهوری اسلامی است و همچنین اعلام آخرین موضع ترامپ و تأکید مجدد او که «هیچ گونه غنی سازی اورانیوم» را در ایران نخواهد پذیرفت، آنچه اکنون در سطح ظاهر و بیرونی مذاکرات جاری قابل رؤیت است، همانا درجا زدن و بازگشت مذاکرات به همان نقطه آغازین دور اول است. هرچند واقعیت های پشت پرده ممکن است به گونه دیگری باشد.
چهار دور اول این مذاکرات، طبق خبرهای رسانه ای هر بار با ابراز خوشبینی طرفین مبنی بر «سازنده» بودن مذاکره و اینکه مذاکرات در حال «پیشرفت» است، پایان یافت. دور پنجم این مذاکرات با همه لفاظی های تهدیدآمیزی که طرفین در روزهای قبل از شروع آن علیه یکدیگر به راه انداخته بودند، نهایتاً در دوم خرداد ماه جاری بدون حصول به نتایج ملموسی در رم برگزار شد.
در پایان این دور از مذاکرات هم، اگرچه مذاکره کنندگان آمریکا و جمهوری اسلامی طبق روال گذشته روند مذاکره را «سازنده» و اقدامی «رو به جلو» خواندند، اما با اعلام مواضعی که پس از آن از طرف ترامپ و خامنه ای اعلام شد اوضاع به گونه ای پیش رفت که ادامه مذاکرات را بیش از پیش در هاله ای از ابهام و بدبینی فرو برد. از فردای دور پنجم مذاکرات، رسانه های خبری از ارسال پیشنهاد کتبی ترامپ به جمهوری اسلامی خبر دادند. تکذیب اولیه جمهوری اسلامی از دریافت پیشنهاد فوق، گمانه زنی ها در باره محتوای پیشنهادی ترامپ – که گویا همچنان بر حذف کامل غنی سازی اورانیوم در ایران متمرکز بود – افزایش یافت.
در شرایطی که فضای بیرونی مذاکرات همچنان بر انکار جمهوری اسلامی از دریافت پیشنهاد کتبی آمریکا و حدس و گمان های رسانه ای روی محتوای آن متمرکز بود، روز شنبه ۱۰ خرداد، در پی سفر کوتاهی که وزیر خارجه عمان به ایران داشت ، پیام فوق رسماً به جمهوری اسلامی تحویل داده شد. بدر ابو سعیدی در این سفر چند ساعته، علاوه بر ملاقات با عباس عراقچی، با خامنه ای هم دیدار کرد. دیداری که یقیناً ناشی از اهمیت پیام کتبی ترامپ و خواست او از عمان برای رایزنی بیشتر جهت هموار کردن راه توافق در مذاکرات جاری بود. اندک زمانی بعد از انتقال پیشنهاد آمریکا، عباس عراقچی به هنگام اعلام خبر دریافت پیشنهاد کتبی ترامپ، بدون اشاره به محتوای آن گفت: در اولین فرصت بنا به منافع جمهوری اسلامی و مردم ایران به پیشنهاد فوق پاسخ کتبی خواهیم داد.
سه روز بعد در سفری که عراقچی به لبنان داشت، در اظهار نظری تکمیلی گفت: «ما از آمریکا پیشنهادی دریافت کردیم، اما دارای ابهامات و سئوالات بسیار زیادی است و مسائل در این پیشنهاد به روشنی مشخص نشده اند. ادامه غنی سازی در خاک ایران، خط قرمز ماست و برای غنی سازی در ایران از کسی اجازه نمی گیریم.»
عباس عراقچی – وزیر خارجه جمهوری اسلامی – در شرایطی به موضوع خط قرمز حفظ غنی سازی در ایران تأکید داشت که یک روز قبل تر از آن، ترامپ در شبکه اجتماعی «تروث سوشیال» نوشت، در چارچوب توافق احتمالی که در حال حاضر مذاکره بر سر آن میان آمریکا و جمهوری اسلامی در جریان است، دولت آمریکا «هیچ گونه غنی سازی اورانیوم» توسط ایران را نخواهد پذیرفت. به واقع این سخنان ترامپ واکنش به گزارش اکسیوس بود که در آن به نقل از دو منبع نزدیک به مذاکرات جاری اعلام کرده بود، آمریکا ممکن است به ایران اجازه «غنی سازی محدود اورانیوم با غلظت پائین را در یک دوره زمانی مشخص در خاک خود» بدهد. موضوعی که بعضی از نمایندگان کنگره آمریکا نیز در اعتراض به «سری» بودن محتوای مذاکرات جاری و دادن امتیاز غنی سازی ۳ درصدی ترامپ به جمهوری اسلامی، واکنش های منفی نشان داده بودند.
درست در زمانی که زورآزمایی های طرفین بر سر غنی سازی اورانیوم از طرف ترامپ و عراقچی بالا گرفته بود، سخنان ۱۴ خرداد خامنه ای شعله های این کشاکش بیرونی را بیشتر بر افروخت و بار دیگر همانند روزهای پیش از دور پنجم مذاکرات، نگاه ها به سوی توقف مذاکرات کشیده شد. اما از آنجا که هم ترامپ و هم جمهوری اسلامی به رغم تمام واکنش های تند و تیز و مواضع سرسختانه ای که تاکنون اعلام کرده اند، به توافقی جدید در چهار چوب مذاکرات جاری نیازمندند، بار دیگر تلاش های علنی و بعضاً پشت پرده طرفین برای بازگشت به میز مذاکره شروع شد.
ابتدا، عباس عراقچی، در پاسخ به پیشنهاد کتبی ترامپ از طرح جدید جمهوری اسلامی برای خروج از بن بست مذاکره خبر داد. سپس تامی پیگوت – معاون سخنگوی اصلی وزارت خارجه آمریکا – در شامگاه پنجشنبه، ۱۵ خرداد در نشست خبری خود ضمن اعلام اینکه «به زودی با ایرانی ها دیدار خواهیم کرد»، در ارتباط با پیام های رد و بدل شده میان طرفین گفت: «ویتکاف فرستاده ویژۀ ما پیشنهادی جامع و جزء به جزء به ایرانیان ارائه کرده که بهتر است آنها آن را بپذیرند. ایران نباید به سلاح هسته ای دست پیدا کند.» تامی پیگوت در ادامه با تاکید بر سری بودن محتوای مذاکرات جاری گفت: «جز این موضوع، به نفع امنیت ملی آمریکا نیست که در انظار عمومی در باره مذاکره صحبت کنیم.»
تماس ترامپ با پوتین و اظهار تمایل او به میانجیگری در روند مذاکرات، تجلی دیگری از تلاش طرفین برای بازگشت به میز مذاکره است. ترامپ روز چهارشنبه ۱۴ خرداد در باره تماس تلفنی خود با پوتین گفت: در باره ایران و این واقعیت که زمان برای تصمیم گیری ایران در باره سلاح هسته ای در حال اتمام است، با هم گفتگو کردیم. رئیس جمهور آمریکا با تأکید بر اینکه ایران در این موضوع بسیار مهم در تصمیم گیری تعلل کرده است و ما در مدت زمانی کوتاه نیازمند به پاسخی قاطع هستیم، گفت: «پوتین آماده است در مذاکرات هسته ای با ایران مشارکت کند».
با اینهمه و به رغم تلاش های جدید صورت گرفته برای شروع دور ششم مذاکرات – که قرار است در هفته پیش رو صورت گیرد – ترامپ بار دیگر در شامگاه روز جمعه با تأکید بر حذف غنی سازی اورانیوم در ایران گفت: اگر این کار صورت نگیرد راه دیگری در پیش خواهم گرفت، هرچند راضی به انجام آن نیستم.
تهدیداتی محتملا قابل اجرا که چه بسا از نظر خامنه ای و جمهوری اسلامی چندان جدی گرفته نشده اند. یا اگر جدی هم گرفته شده باشند، به دلگرمی از ادعای رژیم در داشتن مخفیگاه های مختلف غیر قابل بمبارانی که در اعماق زمین و در دل کوه هاست، خامنه ای را بر آن داشته تا همچنان بر حفظ غنی سازی اورانیوم در ایران تأکید داشته باشد.
حال به رغم تمام احتمالات موجود و انجام زورآزمایی های آشکار تاکنونی که طرفین برای امتیازگیری از هم در پیش گرفته اند، چه بسا طرفین در پس این زورآزمایی های علنی به تعادلی برای دست یانی به توافق احتمالی گام بردارند. چرا که در وضعیت کنونی اگر چه هر دو طرف نیازمند رسیدن به یک توافق جدید هسته ای هستند، اما اوضاع برای جمهوری اسلامی خرابتر از آن است که خامنه ای و دیگر مسئولان نظام بتوانند با موضع‌گیریهای جنجالی، وخامت شرایط کنونی خود و نظام را لاپوشانی کنند.
جمهوری اسلامی در ارتباط با پرونده هسته ای خود هم اینک از هر طرف در محاصره است. اعمال فشارهای حداکثری ترامپ که برای چند روز متوقف شده بود، بار دیگر با شدتی بیشتر شروع شده اند. همراه با اعمال تحریم های حداکثری آمریکا، فعال شدن مکانیزم ماشه برای بازگرداندن تمام تحریم های سازمان ملل توسط سه کشور اروپایی برجام شامل آلمان و فرانسه و انگلیس نیز در دستور کار قرار دارد. ارائه گزارش جامع رافائل گروسی – مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی – به نشست دوره ای شورای حکام که از روز دوشنبه ۱۹ خرداد آغاز می شود، تنگنای دیگری برای جمهوری اسلامی است. گزارشی متفاوت با گزارشات پیشین، که اینبار رافائل گروسی ضمن اشاره به انجام «فعالیت های هسته ای مخفیانه» ایران با استفاده از «مواد هسته ای اعلام نشده در سه سایت» با صراحت به جامعه جهانی هشدار داده و اعلام کرده است، اگر چه «ایران در حال حاضر سلاح هسته ای ندارد، اما مواد لازم برای ساخت آن را دارد». گروسی با توجه به روند مذاکرات هسته ای تأکید کرده چنانچه این مذاکرات به شکست بیانجامد، «احتمالاً به اقدام نظامی» علیه ایران منجر خواهد شد.
تنگنای دیگر جمهوری اسلامی تنظیم پیش نویس قطعنامه ای از طرف آمریکا، فرانسه، آلمان و بریتانیا است که قصد دارند بر پایه یافته های آژانس آن را به نشست شورای حکام ارائه دهند. اگر این قطعنامه تصویب شود – که تصویب آن بسیار محتمل است – برای نخستین بار در بازه زمانی ۲۰ سال گذشته بار دیگر جمهوری اسلامی به صورت رسمی به نقض تعهدات هسته ای متهم خواهد شد. موضوعی که روند ارجاع پرونده هسته ای ایران را به شورای امنیت سازمان ملل تسهیل خواهد کرد.
با توجه به مجموعه مسائل طرح شده، باید اذعان کرد که مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا روزها و هفته های حساس خود را طی می کند. بی تردید این روند نمی تواند در یک بازه زمانی بلند مدت ادامه یابد. زمان تصمیم گیری برای جمهوری اسلامی به سرعت در حال اتمام است. شرایط از هر نظر علیه خامنه ای و هیئت حاکمه ایران پیش می رود. اگر دو طرف در رایزنی های پشت پرده به تعادلی در گذر از خط قرمزهای اعلام شده شان نرسند – که رسیدن به این تعادل بسیار محتمل تر از نرسیدن است – بدون شک شرایط به گونه ای دیگر پیش خواهد رفت.
متن کامل نشریه کار شماره ۱۱۲۳ در فرمت پی دی اف:
نظرات شما